'Nederland zal niks merken van straling'

Jean Savelkoul, stralingsdeskundige van de Universiteit Leiden en het VU Medisch Centrum beantwoordt vragen over de straling die is vrijgekomen bij de Japanse kerncentrale Fukushima 1.

Een gebied van 20 kilometer rond de Fukushima-1-centrale is geëvacueerd. Mensen buiten die zone, tot dertig kilometer van de centrale, moeten binnen blijven. Heeft dat zin?

Ja, ik denk dat dat heel zinvol is. Binnen blijven en schuilen is een van de eerste maatregelen bij blootstelling van de bevolking. Bij een bepaalde dosis wordt er dan het advies gegeven om te schuilen. Hier heeft men al heel snel geëvacueerd. Nu blijkt dat er toch meer radioactiviteit uit de centrales vrijkomt is de eerstvolgende maatregel schuilen, omdat men ook verwacht dat het weer voorbijgaat. Of de wind draait. Dan kan men weer naar buiten komen.

Kan straling dan niet door beton heen?

Straling kan zeker wel door beton heen, maar wordt dan wel fors afgezwakt. Binnen blijven geeft dus wel een vermindering van de externe straling en voorkomt natuurlijk dat je het binnenkrijgt; dat je het inhaleert.

Over inhaleren gesproken, op televisiebeelden zie je vaak Japanners met mondkapjes op. Is dat ook een middel om radioactieve besmetting te voorkomen?

Dat is een eenvoudige maatregel, dat zou ik niet direct aanraden. Toen ik vorig jaar in Japan was en daar iets van de Mexicaanse griep naar voren kwam, liep iedereen ook direct met mondkapjes op. Dus het past ook wel een beetje in die cultuur om onmiddellijk jezelf te beschermen tegen iets wat je binnen zou kunnen krijgen. Of het echt effectief is, is maar zeer de vraag.

Zijn er wel andere manieren om besmetting te voorkomen?

De beste manier is om zoveel mogelijk uit die besmette gebieden te blijven en om te schuilen. En jodium geven, stabiel jodium, om de schildklier te beschermen. Daarmee voorkom je natuurlijk niet dat er besmetting komt, maar het voorkomt wel dat het radioactieve jodium in de schildklier wordt opgenomen, omdat die dan al verzadigd is met jodium. Het radioactieve jodium komt dan nog wel binnen in het bloed, maar dat wordt dan gelijk weer uitgeplast. De derde mogelijkheid is evacuatie. Want je praat over grote groepen mensen.

Hoeveel radioactieve straling kan een mens hebben zonder daar ziek van te worden?

Dat hangt ervan af in hoeveel tijd het is binnengekregen en wat voor soort radioactiviteit het is. Je hebt een aantal soorten radioactiviteit. De eerste is externe bestraling, vaak gammastralen, röntgenstralen enzovoort. Die hebben met name hun effect doordat ze overal doorheen gaan. Dan heb je bètastraling, dat zijn eigenlijk een soort elektronen, die als ze op de huid komen enorm veel schade kunnen aanrichten. Maar dat zie je eigenlijk alleen maar in de centrale zelf, als er dus echt heel veel radioactiviteit in een keer vrijkomt.

Hoe weet je of je besmet bent, wat zijn de symptomen?

Nou, zelf weet je dat niet. Alleen als je aan een hele hoge dosis wordt blootgesteld, maar dat gebeurt echt alleen in de centrale zelf, dan kunnen er verschijnselen van acute stralingsziekte ontstaan. De eerste verschijnselen daarvan zijn hoofdpijn en misselijkheid. Maar de meeste mensen, die zoals nu op afstand zitten, zullen daar zelf helemaal niks van merken. Die zullen geen verschijnselen krijgen.

Maar op langere termijn zullen ze wel ziek kunnen worden?

Als je aan een bepaalde dosis bent blootgesteld dan is er een grotere kans dat je dus bepaalde kwaadaardige ziekten kunt krijgen. Maar die treden dan pas op na lange tijd.

Kunnen mensen die besmet zijn op hun beurt weer andere mensen besmetten?

Nee, mensen die besmet zijn die kunnen op zich geen andere mensen besmetten. Tenzij je elkaar gaat omarmen en het van de huid van de ene naar de andere gaat. Maar het is niet zo dat die mensen echt besmettelijk zijn voor anderen.

Als je besmet bent, kun je daar dan nog iets aan doen. Zijn er bijvoorbeeld medicijnen die je kunt nemen?

Dat hangt van de ernst van de besmetting af of dat zin heeft. Men heeft daar van alles voor geprobeerd in het verleden, maar het draagt niet echt veel bij. Belangrijk bij een uitwendige besmetting is dat je goed afgespoeld wordt onder de douche. Bij een inwendige besmetting hangt het ervan af hoe die besmetting tot stand gekomen is en zijn het vooral de effecten van die besmetting die je goed in de gaten moet houden.

Hoe zit het met de mensen die in de centrale werken. Hoe beschermen zij zich en hoe lang kunnen ze daar blijven werken?

Die mensen zijn daar goed op getraind, die weten hoe ze daarmee om moeten gaan. Ze hebben beschermende kleding en ze hebben allemaal een stralingsmonitor op hun lichaam bij zich. Dus die weten precies: 'ik mag er zo lang in zijn, want nu slaat mijn meter uit'. En dan moeten ze vervangen worden door iemand anders. In het totaal heb je dus een veel grotere ploeg nodig dan daar normaal gesproken aan het werk is.

Gaan wij in Nederland iets merken van de vrijgekomen straling in Japan?

Nee.

Ook niet in het geval van een meltdown?

Nee, ook dan niet. Je zou hooguit een iets verhoogd stralingsachtergrondniveau hebben daardoor, maar zelfs dat is de vraag.