'En toen begon het me te dagen: dit is een stad!'
Om zijn drukke woonplaats Johannesburg te ontsnappen, gaat professor Karim Sadr graag wandelen in het natuurreservaat Suikerbosrand ten zuiden van de metropool. Daar stuitte hij al jaren geleden op hopen stenen die veel weg hadden van eeuwenoude nederzettingen. Pas toen hij het gebied vanuit de ruimte ging bekijken, met Google Earth en een lasertechnologie die LiDAR heet, begon hem te dagen: "Hier lag een hele stad".
De eerste bebouwing van het gebied blijkt uit de 15de eeuw te dateren, ruim vier eeuwen voor de eerste Europeanen arriveerden in het gebied dat nu Johannesburg heet. "Ik realiseerde me niet alleen hoe uitgebreid de stad was, maar ook hoe welvarend", zegt Sadr. Hij noemt de stad Kweneng, de hoofdstad van de Tswana-gemeenschap.
Correspondent Bram Vermeulen ging met Sadr mee naar de vindplek. Bekijk zijn reportage:
De ontdekking is groot nieuws onder de kenners van de geschiedenis van zuidelijk Afrika. "Dit verandert alles", zegt de directeur van het Afrika-Studiecentrum in Leiden, Jan-Bart Gewald. Dat heeft te maken met de koloniale vertelling over het gebied rondom Johannesburg. Volgens die vertelling troffen de eerste Europese kolonisten die in 1836 daar aankwamen een leeg land aan, met hier en daar wat nomaden en kleine huishoudens. Die vertelling rechtvaardigde koloniale wetten, zoals de Landwet uit 1913, en wetten uitgevaardigd door het apartheidsregime (1948-1994), die ruim 3,5 miljoen Zuid-Afrikanen van hun land verjoegen.
"Veel Zuid-Afrikanen is geleerd dat er niemand was hier. En dat is overduidelijk onwaar", zegt Sadr, uitkijkend over een nu overgroeid gebied dat hij beschrijft als "het centrum van een grote stad". De stad werd in 1820 verwoest in een burgeroorlog die bekend staat als de Difeqane.
Erkenning
Het werk van Sadr en zijn studenten van de Witwatersrand Universiteit is ook van grote betekenis voor de Tswana-gemeenschap, de Bakwena, wiens voorouders in de grond bij Suikerbosrand liggen begraven. "Wij hadden alleen onze orale geschiedenis en de verhalen die ons grootouders vertelden. Maar nu erkennen ook wetenschappers ons bestaan hier", zegt Jacob Ngakane, voorman van de Bakwena.
De Bakwena vechten al sinds het einde van de apartheid in 1994 voor teruggave van land waarvan zijn voorouders werden verdreven. Het werk van professor Sadr ziet hij als welkome hulp in dat gebied. Maar het woord ontdekking gebruikt hij liever niet. "De Nederlander Jan van Riebeeck (die in 1652 aan wal ging in Kaap de Goede Hoop, red.) ontdekt niets. Wij waren al. En we zullen altijd blijven. We gaan nergens heen."