Discussie over VN-migratiepact, scheurtjes al voor de ondertekening

Een historisch akkoord, noemen de Verenigde Naties het. Een verklaring die de grenzen wagenwijd open zet, zeggen tegenstanders. Het gaat om het VN-migratiepact, bedoeld om de internationale omgang met vluchtelingen te stroomlijnen en rechten van migranten nauwkeuriger te definiëren. Maar de verklaring, die volgende maand getekend wordt in Marrakesh, ligt onder vuur. Vooral in Europa.

De eerste scheurtjes zijn al zichtbaar. In eerste instantie sloten alle VN-lidstaten zich nog aan bij het akkoord, behalve de Verenigde Staten. In juli trok Hongarije zich terug. De afgelopen weken zwol de kritiek in de rest van Europa verder aan. In ieder geval Oostenrijk en Tsjechië willen zich er ook niet meer aan verbinden.

Nederland doet tot nu toe nog wel mee, maar ook hier is kritiek te horen. Maar waar gaat dat akkoord nou eigenlijk over?

Migratie 'van alle tijden'

Het pact, dat officieel het Global Compact for Safe, Orderly and Regular Migration heet, speelt een belangrijke rol in de aanpak van migratie. "Met het ondertekenen van dit akkoord erkennen landen dat migratie iets van alle tijden is, en overal op de wereld tot problemen kan leiden", vertelt Kees Groenendijk, emeritus hoogleraar migratierecht aan de Radboud Universiteit. Het doel van het pact is dan ook om landen meer op één lijn te krijgen, zodat migratie veiliger en ordelijker kan worden gereguleerd.

In het verdrag staan 23 doelen, voornamelijk gericht op het beschermen van migranten. Hoe zij kunnen integreren, of hoe ze mogelijk weer kunnen worden teruggeleid naar land van herkomst. Ook staan er in het akkoord aanbevelingen voor het tegengaan van uitbuiting van migranten, mensenhandel en discriminatie.

Niet bindend

Het tekenen van de verklaring betekent overigens niet dat landen voortaan verplicht zijn zich eraan te houden. In tegenstelling tot bijvoorbeeld een verdrag, is een verklaring niet juridisch bindend.

"Feitelijk is de verklaring een opsomming van aanbevelingen op heel verschillende terreinen", zegt Groenendijk. "Staten kunnen die aanbevelingen gebruiken bij rechtvaardiging van nationaal beleid." Maar, benadrukt de emeritus hoogleraar, "staten kunnen er net zo goed voor kiezen om geen enkele van die aanbevelingen te gebruiken."

Tijdens de voorbereidingen is ook de rol van het IOM, de Internationale Organisatie voor Migratie, versterkt. "Daarmee krijgen migranten een organisatie die vergelijkbaar is met wat de UNHCR is voor vluchtelingen", vertelt Groenendijk.

Hoewel verscheidene keren in de verklaring staat dat de tekst "niet bindend" is, zijn landen als Hongarije en Oostenrijk niet gerustgesteld. Zij zijn bang dat de scheidslijn tussen legale en illegale migratie vervaagt en dat er daarmee meer migranten naar Europa zullen komen.

In de ogen van de Oostenrijkse kanselier Kurz vormt het akkoord een "opmaat naar erkenning van het mensenrecht op migratie". Op sociale media wordt de verklaring soms beschreven als "een vrijbrief voor migranten". Ook in Nederland is die kritiek te horen. Zo gaan volgens de PVV door het VN-migratieakkoord "de grenzen wagenwijd open voor heel Afrika".

Volgens Afrika-correspondent Bram Vermeulen is dat zeer onwaarschijnlijk. Hij was deze zomer nog in Niger, een belangrijk transitland voor migranten, en zag daar hoe de migrantenroute feitelijk 180 graden is gedraaid vergeleken met zo'n drie jaar geleden. "Ze kunnen Europa niet meer bereiken en keren daarom huiswaarts", vertelt Vermeulen.

Soevereiniteit

Naast de angst voor meer migranten, zien critici het akkoord ook als een aantasting van de nationale soevereiniteit. Ze zijn bang dat met het zetten van een handtekening onder deze verklaring die soevereiniteit in het geding komt. Dat is volgens Groenendijk niet het geval. "Omdat het akkoord niet bindend is, kunnen landen nergens toe gedwongen worden." De tekst van het akkoord benadrukt dan ook verschillende keren de soevereiniteit van de ondertekenende landen.

Overigens betekent de verklaring niet dat migranten met dit pact ook meer rechten krijgen, benadrukt Groenendijk. Het pact is eerder een verzameling van eerdere internationale afspraken. "De verklaring heeft geen juridische betekenis, migranten kunnen er dus geen enkel recht aan ontlenen."

Ondertekening in december

Hoewel verschillende landen zich nu hebben teruggetrokken, ziet Nederland vooralsnog geen reden om dat ook te doen. Volgens minister Blok van Buitenlandse Zaken is het pact een goede manier om met elkaar in gesprek te gaan.

Over de terugtrekking van andere Europese landen zei premier Rutte dat "alle landen hun eigen afweging moeten maken". Daarbij kijkt Nederland volgens hem wel naar welke afwegingen die landen maken. Zoals het er nu naar uitziet, zal staatssecretaris van Migratie Mark Habers in december afreizen naar Marrakesh om de verklaring voor Nederland te ondertekenen.