Musea onderhandelen in Leiden over roofkunst uit Nigeria

Tien Europese musea zitten vandaag in het Museum Volkenkunde in Leiden om tafel met Nigeriaanse autoriteiten. Ze praten over de uitleen van geroofde Nigeriaanse kunstwerken aan een museum in Benin City in Nigeria, dat nog gebouwd wordt, schrijft Trouw.

De musea hebben samen meer dan duizend beelden in handen, beter bekend als de 'Benin Bronzes'. De kunstwerken werden in 1897 tijdens een Britse strafexpeditie geroofd uit het paleis van de koning van het koninkrijk Benin, in het huidige Nigeria. Het Museum Volkenkunde bezit er zestig en musea in Londen en Berlijn hebben samen honderden stukken in hun bezit.

"Hoewel Nigeria een aantal stukken heeft teruggekocht, lijkt destijds het meeste meegenomen", vertelt Evelien Campfens, onderzoeker aan de Universiteit Leiden. "Nigeriaanse autoriteiten vinden dat de werken onrechtmatig zijn geroofd en deel van hun culturele erfgoed zijn. Ze willen dat hun kinderen kunnen meegeven."

Het Afrikaanse land vraagt al decennia om teruggave. Vorig jaar beloofden Europese musea mee te werken aan het uitlenen van de geroofde kunst.

Dubieuze herkomst

Europese musea blijken vaker in hun maag te zitten met koloniale stukken in hun collecties. De herkomst is soms dubieus en het besef knaagt dat de landen van herkomst soms essentiële onderdelen van hun cultuurgeschiedenis missen.

Wie juridisch gezien recht heeft op de werken, is dan ook gecompliceerd, zegt Campfens. "Het ligt eraan vanuit welk recht je het bekijkt. Voor veel Afrikaanse volkeren is dit soort kunst collectief bezit van de gemeenschap. Het had vaak een rituele betekenis en is daarom onvervreemdbaar." Daar tegenover stond het koloniale recht: de westerse principes die golden ten tijde van de roof. "Afrikaanse volkeren werden niet als 'geciviliseerd' beschouwd en het plunderen werd als gerechtvaardigd gezien."

Dat is inmiddels achterhaald, maar ook de volgens de huidige internationale verdragen hoeven de kunststukken niet worden teruggegeven. De Nigeriaanse kunstroof vond plaats voordat die verdragen in werking traden. "Onder dat recht zouden de huidige claims dus verjaard zijn", vertelt Campfens.

Nieuwe positie

"Maar het recht is in ontwikkeling, vervolgt ze. "Kunstvoorwerpen hebben al heel lang een beschermde positie onder internationaal recht. En sinds de jaren 70 wordt aangedrongen op teruggave van een deel van de roofkunst."

President Macron kondigde vorig jaar teruggave aan van Afrikaanse kunst, en hij benadrukte dat Afrikanen recht hebben op hun eigen erfgoed. "Dan draait het dus niet om eigendom of de roof, maar om de belangen van mensen nu", zegt Campfens. "Het gaat erom dat iedereen toegang moet krijgen tot zijn cultureel erfgoed. Kunst heeft een sociale functie, wordt benadrukt, die belangrijk is voor de ontwikkeling en sociale cohesie van een land."

Blikje cola

De Benin Bronzes zijn miljoenen waard en van groot kunsthistorisch belang. Sommige westerse musea vrezen dat Nigeria niet in staat is om werk van zulke hoge waarde te conserveren. Zo werd een Nigeriaans museum leeggeroofd nadat de dieven de bewakers een blikje cola met slaapmiddel hadden gegeven.

"De uitspraak of het veilig genoeg is om de werken aan het Nigeriaanse museum uit te lenen, kan ik niet doen", zegt Campfens. "In 2002 gaven verschillende westerse musea een verklaring af waarin ze zeiden: koloniale voorwerpen zijn het beste af bij ons, omdat wij er beter voor kunnen zorgen. Maar normen zijn in ontwikkeling, en musea zoeken dan ook naar constructieve oplossingen."

Folarin Shyllon, die sinds 2010 is betrokken bij onderhandelingen, zegt dat hij pas gelooft dat de stukken naar Benin City komen als er een akkoord ligt. De uitleen is volgens de hoogleraar Rechten aan de universiteit in Abuja wel "tweede keuze". "We streven naar teruggave, maar dat is niet realistisch."

De gesprekken van vandaag liggen volgens de krant zo gevoelig dat het museum in Leiden er pas na afloop iets over wil zeggen.