Rechts-extremisten online agressief, maar nauwelijks gewelddadig

• Hugo van der Parre en Henrik-Willem Hofs

Rechts-extremisten doen steeds vaker uitspraken die geweld tegen met name moslims en de overheid aanmoedigen en verheerlijken. Maar tot daadwerkelijk gebruik van geweld leidt dat nauwelijks. Dat schrijft de AIVD in de nieuwe publicatie 'Rechts-extremisme in Nederland'. De dienst is bezorgd over het klimaat dat in ons land ontstaat.

De inlichtingendienst signaleert sinds enkele jaren een lichte opleving van het rechts-extremisme. Daarbij zijn een paar duidelijke veranderingen te zien, zowel qua ideologie als organisatie. Vroeger was rechts-extremisme vooral neonazistisch, antisemitisch of fascistisch van aard. Tegenwoordig gaat het vooral om anti-islamopvattingen en het meer intellectuele alt-rightgedachtengoed.

Identiteit

De opkomst van Islamitische Staat en de komst van honderdduizenden asielzoekers naar Europa in 2015 hebben dat volgens de AIVD versterkt. Migranten zijn moslims, zo lijkt de redenatie. Het anti-islamgedachtengoed wordt vaak gecombineerd met opvattingen over nationale identiteit. Denk aan de discussie rond Zwarte Piet.

Daarbij wordt de overheid gewantrouwd. De overheid en de Europese Unie maken in die redenering de opkomst van de islam in Nederland mogelijk en verkwanselen de Nederlandse geschiedenis en tradities.

Erkenbrand

Afkeer van de overheid is ook een kenmerk van de kortgeleden opgekomen organisatie Erkenbrand, die gezien wordt als Nederlandse variant van de alt-rightbeweging. De leden houden lezingen en conferenties en publiceren opiniestukken, waarbij ras centraal staat.

"Erkenbrand is expliciet tegen rassenvermenging en streeft naar een blanke etnostaat", schrijft de AIVD. "Volgens Erkenbrand moeten blanke mannen gaan inzien dat er gevaar dreigt voor hun positie."

Online

De AIVD stelt vast dat de organisatie van het rechts-extremisme is veranderd. Groepen zijn minder belangrijk geworden. Sociale media en chat-apps hebben hun plaats ingenomen. Facebook maakt verspreiding van het gedachtengoed gemakkelijk en versterkt gebruikers in hun opvattingen.

Overigens ziet de AIVD een trend dat rechts-extremistische gebruikers overstappen op VK, de Russische tegenhanger van Facebook, mogelijk omdat ze zich daar minder bespied voelen. Chat-apps als WhatsApp en Telegram volstaan om afspraken te maken, informatie uit te wisselen of acties voor te bereiden.

Opruiend taalgebruik

De activiteiten van rechts-extremisten zijn grotendeels niet gewelddadig, constateert de AIVD, zeker in vergelijking met een land als Duitsland. Relatief zeldzaam was de brandstichting bij een moskee in Enschede in 2016 of de vuurwerkbom bij het huis van een Somalisch gezin in 2015. Wel is er sprake van toenemend verbaal geweld in de vorm van opruiend en agressief taalgebruik.

Ook ziet de AIVD een grote interesse in vuurwapens. "Verbaal geweld en fascinatie voor vuurwapens zijn echter niet direct een afspiegeling van de bereidheid om de daad bij het woord te voegen. Men gaat bijvoorbeeld uit vrees voor de persoonlijke consequenties, zoals het verlies van werk, niet over tot handelen", schrijft de inlichtingendienst. Volgens de AIVD lijken links-extremisten van de Anti-Fascistische Actie (AFA) eerder bereid om geweld te gebruiken, juist in confrontaties met 'rechts'.