Neergestoken 'tropische Trump' zet Brazilië op z'n kop

• Noortje Deutekom

  redacteur Buitenland

Over een maand mogen zo'n 150 miljoen Brazilianen naar de stembus, maar de kandidatenlijst van de verkiezingen is deze week volledig in de war geschopt.

Het electoraal hof sloot de belangrijkste kanshebber, oud-president Lula da Silva, begin deze week al uit en sinds gisteravond is na een aanslag op zijn leven ook de deelname van de ultrarechtse kandidaat Jair Bolsonaro onzeker. Tijdens een campagnerally in de stad Juiz de Fora stak een 40-jarige linkse fanaticus hem in zijn buik. Met ernstige verwondingen belandde hij in het ziekenhuis. 'Tropische Trump' is voorlopig uitgeschakeld.

Op beelden is het moment te zien waarop Bolsonaro wordt neergestoken:

Dat hij de Trump van Latijns-Amerika wil worden heeft hij zelf bedacht. Internationale media maken daar dankbaar gebruik van en gaven hem de bijnaam vanwege extreme uitspraken. "Maar Bolsonaro is veel rechtser en radicaler dan Trump", zegt correspondent Marc Bessems over de man die Brazilië de afgelopen maanden op z'n kop zette. Nog nooit is een extreem-rechtse presidentskandidaat daar zo populair geweest.

De voormalig militair Bolsonaro loopt al een tijdje mee in de Braziliaanse politiek, al presenteert hij zichzelf graag als nieuwkomer. De afgelopen 26 jaar hoorde hij als Congreslid bij zeven verschillende politieke partijen en dit jaar sloot hij zich aan bij Partido Social Liberal, een kleine partij met 11 van de 513 zetels in het Lagerhuis. Met die partij gaat het hem in Brazilië voor de wind.

Een sterke campagne en veel woede

Die populariteit heeft Bolsonaro te danken aan een scherpe socialemediacampagne (bijna 6 miljoen volgers op Facebook) en aan de woede onder Brazilianen. Ze zijn boos over de economie, over misdaad en corruptie. Het mag de afgelopen tijd dan weer wat beter gaan met de economie, armoede en werkloosheid zijn nog steeds een groot probleem. Het aantal moorden blijft maar stijgen (meer dan 60.000 vorig jaar) en de huidige president Temer wordt regelmatig beschuldigd van corruptie. Het is een klimaat waarin de tropische Trump zich prima kan profileren.

Bolsonaro belooft de problemen allemaal op te lossen. De politicus komt met een rijtje oplossingen die meer aan het handelen van de Filipijnse president Duterte doen denken, dan aan die van Trump. Hij wil bikkelhard gaan optreden tegen criminelen, bijvoorbeeld met vrijere wapenwetten en een verlaging van de leeftijd voor strafrechtelijke aansprakelijkheid naar 14 jaar. Agenten moeten ook harder zijn, vindt Bolsonaro: "Een politieman die niet doodt, is geen politieman", zei hij ooit.

Het zijn dat soort uitspraken en provocaties die Bolsonaro bij een groot deel van de Brazilianen tegelijkertijd behoorlijk ongeliefd maakt. Wie een uurtje op zijn naam googelt, struikelt over de een na de andere opvallende uitspraak. "Je kunt er een uitzending mee vullen", zegt Bessems.

Zo prees Bolsonaro de Braziliaanse militaire dictatuur die verantwoordelijk is voor duizenden martelingen en honderden executies en vond hij dat leden van de partij van oud-president Lula zouden moeten worden neergeschoten. Tegen een vrouwelijke collega zei hij dat ze te lelijk was om te verkrachten.

Ook is hij snoeihard over homoseksualiteit. "Ik heb liever een dode zoon dan een homoseksuele", zei hij. En: "Je woning kan in waarde dalen wanneer je een homoseksuele buurman hebt." Of: "Homo's zijn vroeger als kind niet hard genoeg geslagen."

"Tegenstanders noemen hem een vrouwenhater, een racist en een homohater", zegt Bessems. Hij moet terechtstaan voor opjutten tot haat en verkrachting.

Martelaar

Op papier is Bolsonaro op dit moment de belangrijkste kanshebber in de race om het Braziliaanse presidentschap en het is mogelijk dat hij door de aanslag op zijn leven de wind extra in de zeilen krijgt. Sommigen zien hem nu al als martelaar. Het is alleen nog onduidelijk hoe intensief hij campagne kan voeren.

"En ook voor de campagne van andere kandidaten heeft de aanslag invloed", zegt Marc Bessems. "Zij kunnen Bolsonaro niet zo hard aanvallen als dat ze normaal doen. Je kunt iemand die gewond in het ziekenhuis ligt niet besmeren met een haatcampagne."

Zelfs als Bolsonaro op volle kracht terugkeert op het politieke toneel, is een overwinning nog uiterst onzeker. Het verkiezingssysteem van twee ronden is in zijn nadeel. Een belangrijk deel van de Brazilianen heeft al gezworen nooit op Bolsonaro te stemmen. Zij zullen in een tweede ronde kiezen voor een mildere kandidaat.