Albanezen en Serviërs vrezen nieuw geweld als landruil Kosovo doorgaat

Wat jarenlang ondenkbaar was in het bevroren conflict tussen Kosovo en Servië, staat nu toch op de agenda: stukken land met elkaar uitruilen, om zo een uitweg te vinden uit de eindeloze impasse tussen beide landen.

Vorige week spraken de Servische president Vucic en zijn Kosovaarse collega Thaci voor het eerst publiekelijk over dat plan. Ze willen kijken of het mogelijk is een deel van Kosovo bij Servië te trekken en omgekeerd. Dat kan ertoe leiden dat beide landen op termijn kunnen toetreden tot de Europese Unie.

Maar sindsdien heerst er onzekerheid en onrust onder zowel de Serviërs als de Albanezen in Kosovo. In beide gemeenschappen is men bang dat zo'n landruil kan leiden tot nieuw geweld. Ook internationale waarnemers waarschuwen voor de risico's van zo'n etnische opdeling van land.

Kosovo scheidde zich in 2008 af van Servië, waarvan het voor de Kosovo-oorlog eind jaren 90 een provincie was. Sindsdien wordt Kosovo door de helft van de wereld, waaronder de meeste EU-landen en de VS, beschouwd als onafhankelijk land. Voor de andere helft van de wereld, waaronder Rusland, China en natuurlijk Servië zelf, is het nog steeds een Servische provincie.

Correspondent Mitra Nazar ging naar de Noord-Kosovaarse stad Mitrovica, waar straks mogelijk de nieuwe grens komt te liggen:

Het plan is dat Kosovo het noorden aan Servië (terug-)geeft. In ruil daarvoor zal Servië afstand doen van drie zuidelijke gemeenten, waar een Albanese meerderheid woont.

In onderstaande slider kun je door de balk heen en weer te bewegen, zien hoe dat nieuwe Kosovo eruit mogelijk uit gaat zien:

In Noord-Kosovo is de Servische vlag nooit weggeweest. Hier wordt Servisch gesproken, met Servische dinars betaald en hebben de meeste mensen een Servisch paspoort. De afgelopen paar jaar is hard gewerkt om de Serviërs in Kosovo te laten integreren in het Kosovaarse systeem, maar dat lukte mondjesmaat.

"We hebben laten zien dat we niet samen kunnen leven in één land, dus dan moet het misschien maar zo," zegt Milica Andric. Zij hield zich bezig met projecten om Serviërs en Albanezen in de stad Mitrovica dichter bij elkaar te brengen, maar merkte dat het proces van verzoening moeizaam ging.

Er is nog veel wantrouwen tussen beiden, zegt ze. "We blijven worstelen met negatieve gevoelens jegens elkaar en we weten niet hoe we in het reine moeten komen met het verleden. Dat geldt voor beide gemeenschappen."

Als de plannen voor opdeling doorgaan, dan wordt de Ibar-rivier in Mitrovica de nieuwe grens tussen Servië en Kosovo. De rivier vormt nu al de barrière tussen de Serviërs en de Albanezen, die in het zuiden wonen. Ze komen nauwelijks aan elkaars kant van de stad.

Het probleem ligt bij de minderheden aan beide kanten. Het grootste deel van de Servische Kosovaren woont niet in het noorden, maar verspreid over het zuidelijke deel van Kosovo. In dorpen, enclaves eigenlijk, rond Servische orthodoxe kloosters en kerken. Plekken die Serviërs als de wieg van hun cultuur en religie zien. Wat gebeurt er met die Servische minderheid in Albanees Kosovo en met het cultureel erfgoed na zo'n opdeling?

Pater Sava Janjic is een van de grootste critici van het plan. "Dit leidt opnieuw tot het creëren van etnisch zuivere gebieden op de Balkan. Dat was ook het doel van nationalistische politici in begin jaren 90, toen ze begonnen Joegoslavië op te breken. En we weten allemaal hoe dat is afgelopen."

Hij is zichtbaar aangedaan. Tijdens de Kosovo-oorlog deed zijn klooster dienst als onderduikplek voor vluchtelingen. Zowel Serviërs als Albanezen waren er welkom, iets waar hij trots op is. Nu waarschuwt hij voor de gevolgen van zo'n etnische opdeling. "We moeten in Kosovo een manier vinden om samen te leven. Dat hebben we eeuwenlang gedaan, christenen en moslims. Dit gaat niet over aantallen, over hectares of vierkante meters, dit gaat over levende mensen."

Aan de andere kant zullen de Albanezen niet zomaar accepteren dat ze een stuk van hun land, het noorden, moeten afstaan. Zij vrezen op hun beurt voor de veiligheid van de Albanese minderheid in Noord-Kosovo. Edis Hajrullahu groeide op in een flat aan de noordkant van de Ibar en hij woont zonder veel problemen tussen de Serviërs.

Maar hij vreest dat de sfeer anders wordt als zijn flat straks opeens niet meer in Kosovo, maar in Servië staat. "Je bent vandaag in Kosovo en morgen zeggen ze: dit is Servië? Nee, dat is niet oké," zegt hij. "Te veel mensen zijn voor dit land gestorven. Dan kun je niet opeens zeggen: we geven een stuk weg, we gaan de grenzen verplaatsen. Dit is voor niemand goed, dit kan leiden tot een nieuwe oorlog."

Herinneringen aan de Kosovo-oorlog van 1999 zijn nog te vers, zegt ook Nuradin Rama, een gepensioneerde Albanees uit Zuid-Mitrovica. "Slobodan Milosevic kwam hier toen met wapens, en nu willen de Serviërs ons land met de pen afnemen. Dit is niet acceptabel."

Vrijdag praten ze verder

De internationale gemeenschap is verdeeld over de plannen. De Duitse bondkanselier Merkel sprak zich ferm uit tegen het idee van opdeling omdat het "oude wonden kan openrijten". Maar de veiligheidsadviseur van de Amerikaanse president Trump gaf te kennen dat de VS territoriale veranderingen niet uitsluit.

Vrijdag ontmoeten de Servische en de Kosovaarse president elkaar weer voor een nieuwe ronde van onderhandelingsgesprekken. Naar verwachting wordt het plan voor landuitruil daar besproken.