Shazam in oorlogsgebied: technologie redt levens in Syrië

• Margot Oosterwechel

  redacteur Buitenland

"Waarschuwing: vliegtuig vertrokken vanaf luchtmachtbasis, vliegt over de dorpen Ariha en Mastouma."

Toen Muradi deze melding binnenkreeg op zijn telefoon, wist hij genoeg. Na zeven jaar burgeroorlog kent hij de patronen. Wanneer een vliegtuig over die dorpen vliegt, dan is het vaak op weg naar zijn stad: Idlib. Als ook ditmaal het patroon wordt gevolgd, is het slechts een kwestie van minuten voor de luchtaanval begint op de stad waar hij en zijn familie zich bevinden.

Wegwezen dus.

De waarschuwing kwam van Sentry. Dat is een systeem dat gerichte waarschuwingen verstuurt wanneer een luchtaanval dreigt, naar de Syrische burgers die op dat moment gevaar lopen. Cruciale waarschuwingen, want die paar minuten die Syriërs zo krijgen om zichzelf in veiligheid te brengen, kunnen het verschil betekenen tussen leven en dood.

Het idee voor zo'n systeem ontstond bij John Jeager. Hij werkte enkele jaren voor de Amerikaanse overheid. Zijn taak was om technologische kennis over te brengen naar de Syrische bevolking.

Maar hoe meer hij zich verdiepte in de Syrische oorlog, hoe meer hij het idee kreeg dat hij meer voor de bevolking kon betekenen dan dat hij nu deed. "Ik vond de bombardementen op Syrische burgers het grootste probleem van deze oorlog. Ik wilde daar iets aan doen en realiseerde me dat technologie daar mogelijk een sleutelrol in kan spelen."

Waarschuwingssysteem

Jeager kwam in contact met twee mannen die hem wilden helpen. Samen richtten ze het bedrijf Hala Systems op en werkten ze het idee van een waarschuwingssysteem uit, geïnspireerd op vroeger. "In de Tweede Wereldoorlog belden Britse boeren naar de grote steden als zij Duitse vliegtuigen hadden zien overvliegen."

"We kwamen erachter dat, zo'n 75 jaar later, lokale Syriërs hetzelfde doen. Mensen die dicht bij een militaire basis wonen houden de lucht in de gaten. Als zij een vliegtuig zien, waarschuwen zij via walkietalkies andere mensen die de waarschuwing dan weer verder verspreiden. Maar dat systeem is fragiel; niet alle observaties komen goed door en ook komen niet alle waarschuwingen bij iedereen op tijd aan. Dat moest beter kunnen."

Abdrazah Abu Muhamed woont in Idlib en is één van de Syriërs die de lucht afspeurt naar gevechtsvliegtuigen. Hij kwam via sociale media in contact met de mannen van Hala Systems en besloot met ze samen te werken. "Ze bouwden een app die wij hier kunnen downloaden", vertelt Abdrazah via Skype. "Op die app voeren wij de gegevens in van de vliegtuigen die we zien, zoals het tijdstip en welke kant het vliegtuig opgaat."

De app stuurt die gegevens vervolgens door naar het centrale systeem. Op basis van al die informatie doet de computer een voorspelling over waar een luchtaanval gaat plaatsvinden. Burgers in die gebieden krijgen dan via Telegram of andere sociale media een melding dat ze gevaar lopen. "Hopelijk geven wij ze zo tijd om zichzelf in veiligheid te brengen."

Muradi en zijn familie zijn het levende bewijs hiervan. Dankzij de waarschuwing op zijn smartphone kreeg hij met zijn familie de tijd om de auto in te springen en Idlib te ontvluchten. Die dag voerden gevechtsvliegtuigen - precies zoals het Sentry-systeem had voorspeld - meerdere luchtaanvallen uit op de stad. Maar toen waren Muradi en zijn familie al kilometers verderop.

Een stap verder

Het systeem werkte dus zoals gehoopt, maar de mannen waren overtuigd dat het nog beter kon. Want nog altijd waren ze voor informatie compleet afhankelijk van menselijke observaties, vertelt Jeager. "Het laatste dat we wilden was dat we lokale hulpverleners aanmoedigden om soms met gevaar voor eigen leven observaties te doen." Ze waren ervan overtuigd dat ze met technologie ook dit probleem konden tackelen. En dat ze nog een stap verder konden gaan; niet alle observaties hoefden gebaseerd te zijn op zicht. Geluid bleek ook een goede optie.

Zo ontstond het idee van sensoren. Bij Hala leerden ze dat elk type vliegtuig een specifiek geluid produceert tijdens verschillende stadia van de vlucht. Ze bouwden daarom hardware die de vliegtuiggeluiden detecteert en verwerkt. "Een soort Shazam, maar dan in oorlogsgebied", legt John uit. Ze plaatsten de apparaatjes met behulp van lokale hulpverleners in Syrië.

"De sensoren vangen het geluid op en sturen de informatie door naar ons centrale systeem. Die analyseert alle inkomende informatie en doet op basis van eerdere observaties en bombardementen een voorspelling. Is die voorspelling betrouwbaar genoeg, dan sturen we op afstand een waarschuwing naar burgers in gebieden die gevaar lopen."

Zoveel mogelijk mensen helpen met deze waarschuwingen is hun doel. "Dus besloten we om mensen te bereiken op de plek waar ze toch al de meeste informatie vandaan halen, namelijk sociale media", vertelt Jeager.

Alarmsysteem op basis van licht

Maar niet elke Syriër heeft altijd toegang tot sociale media. En ook de internetverbindingen zijn niet altijd betrouwbaar. Dus besloten de ontwikkelaars sirenes van het luchtalarm in te zetten. Die kunnen zij op afstand activeren wanneer een luchtaanval onderweg lijkt. "Ook hebben we een apart systeem voor ziekenhuizen ontwikkeld, want die willen natuurlijk niet dat daar ineens een luchtalarm afgaat. Toch moeten ook zij weten dat er een dreiging is en dat ze zich mogelijk moeten voorbereiden op gewonden. Voor hen hebben we daarom een alarmsysteem gebouwd op basis van licht."

Het is lastig om exacte aantallen te verkrijgen, maar onderzoek wijst uit het Sentry-systeem een bereik van ruim 2 miljoen mensen heeft. Jeager benadrukt dat het waarschuwingssysteem niet kan bestaan zonder hulp van lokale Syriërs en de 21 fulltime werknemers die zijn bedrijf inmiddels telt.

Hij hoopt dat het systeem in de toekomst ook in andere oorlogsgebieden kan worden ingezet. "Ons doel is altijd geweest zoveel mogelijk burgerslachtoffers te voorkomen. De reacties en dankbetuigingen die wij via sociale media krijgen van burgers in oorlogsgebieden, zijn een enorme motivatie voor ons. Ze bevestigen wat wij vanaf het begin af aan hoopten te bereiken: dat dankzij onze waarschuwingen levens gered worden."