Hoe Nederland eruit zag van boven in de jaren 20

Nederland van boven, maar dan in de jaren 20 en 30. Het zijn bijzondere beelden die het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) het afgelopen jaar heeft verzameld uit fotoalbums, kaartenbakken en ladekasten. Het resultaat is een collectie van zo'n 2000 zwart-witfoto's.

Vorig jaar publiceerde het NIMH ook al 1000 foto's van Nederlandse steden en dorpen uit dezelfde periode. De collectie is nu dus uitgebreid.

De beelden zijn gemaakt door vliegers van de luchtvaartafdeling, een voorloper van de luchtmacht. Het was een afdeling van de landmacht die vooral werd gebruikt voor verkenningen en cartografie. "Je ziet dat er bijzondere aandacht was voor forten van Amsterdam en de Hollandse Waterlinie", zegt Dirk Janse, beeldspecialist bij het NIMH. "Maar er zitten ook veel stadsgezichten bij: kanalen, havens. Dat geeft een bijzonder beeld."

Fotografie bestond al een kleine honderd jaar, maar de luchtvaart was in de jaren 20 en 30 nog vrij nieuw. "Als je die twee met elkaar combineerde kon je op een nieuwe manier naar de wereld kijken", zegt Janse. "Je had natuurlijk wel kaarten, maar luchtfoto's waren toch iets anders. Defensie was daar dan ook bijzonder in geïnteresseerd, omdat het natuurlijk mogelijkheden bood voor bijvoorbeeld verkenningen vanuit de lucht."

Toch is het niet altijd duidelijk waarom de foto's precies genomen zijn, zegt Janse. "Ik kan het niet hard maken, maar het zou kunnen dat de luchtvaartafdeling als enige toen in de lucht kon om foto's te nemen en dat in bijzondere gevallen ook deed, zonder dat daar direct een militair doel mee gemoeid was."

Er zitten foto's bij van Rotterdam voordat het werd gebombardeerd of van het Gelderse Borculo dat net was vernietigd door een verwoestende tornado. Maar het meest bijzondere beeld vindt Janse een plaatje van Amsterdam.

"Je ziet het Rijksmuseum, het Vondelpark en in de verte wordt het wat vager, maar daar zie je allemaal polders liggen. Je ziet dat een enorme stad als Amsterdam nog niet was wat het nu is. Als je goed kijkt, links bovenin helemaal in de verte, zie je gewoon weilanden. Probeer dat nu nog maar eens in een beeld te vatten, het Rijksmuseum en weilanden."

Je kan het op de afbeeldingen in dit artikel niet goed zien, maar sommige foto's hebben een enorm formaat. "Die zijn soms wel een meter breed of samengesteld uit meerdere foto's die aan elkaar geplakt zijn. Echt grote, grote dingen die je heel precies kan bekijken", zegt Janse.

De beelden van het NIMH zijn vrij te gebruiken en in hoge resolutie te downloaden. "We zouden het leuk vinden als mensen daar zelf iets mee doen, voorbeeld een compilatie van toen en nu", zegt Janse. "Dat kán en is ontzettend leuk."