Waarom sommige Tunesische vrouwen tegen feministische maatregelen zijn
91 jaar is Beji Essebsi, de president van Tunesië. Maar dat weerhoudt hem er niet van om, zolang hij leeft en aan de macht is, in sneltreinvaart de ene na de andere feministische hervorming door te voeren. Eerder deze week, op de nationale dag van de vrouw, presenteerde hij een nieuw wetsvoorstel. Vrouwen moeten bij de verdeling van een erfenis net zoveel krijgen als mannen.
Maar dit keer leidt zijn hervormingsdrift tot fors verzet in het land. Begin deze maand werden zijn plannen al bekend en sindsdien wordt er tegen gedemonstreerd door Tunesiërs die vinden dat de nieuwe plannen van de president ingaan tegen de Koran.
De feministische maatregelen maken Tunesië in vergelijking met andere Arabische landen uniek. Er is al sinds de jaren 50 en 60 een verbod op polygamie en een recht op abortus. Afgelopen jaar kwamen daarbij: het recht om als moslima met een niet-moslim te trouwen en de afschaffing van de verplichting voor vrouwen om te trouwen met hun verkrachter.
Voor vrouwenrechtenorganisaties is misschien wel de belangrijkste overwinning dat nu alle vormen van geweld tegen vrouwen strafbaar zijn. Het gaat niet alleen om fysiek geweld, ook 'economisch geweld' valt eronder, dus: ook het minder betalen van vrouwen of vrouwen verbieden om te werken, is bij wet nu verboden.
Als het aan de president ligt, komt daar nu dus een gelijke verdeling van de erfenis bij. Nu erft een mannelijke erfgenaam nog ongeveer het dubbele van een vrouw. Dat komt omdat het huidige erfrecht, net zoals in de rest van de Arabische wereld, gebaseerd is op de sharia.
De achterliggende gedachte van het bestaande erfrecht is dat in de Tunesische samenleving vrouwen meestal bij de man gaan wonen als zij trouwen. De man heeft naast dat hij meer erft, islamitisch gezien ook zorgplicht voor de vrouw.
Voor ons is de islam heel belangrijk, maar dat betekent niet dat ik tegen vrouwenrechten ben.
In Tunesië heeft iedereen een mening over de maatregelen. Uiteraard zijn er vrouwen die de hervormingen toejuichen. Een deel van hen verzamelde zich eerder deze week in hoofdstad Tunis om hun steun uit te spreken. Maar veel andere vrouwen zijn minder positief, zoals zussen Imane (24), Aisha (30) en Ahlam (36). "Ik vind het schandalig. Dit is echt de slechtste wet ooit," zegt Ahlam, hoofddoek losjes over haar haren gedrapeerd.
"Ten eerste, alsof we iets te erven hebben? Mijn ouders hebben sowieso een huis dat we onder zeven zussen moeten verdelen, nou dat komt wel goed," lachen ze.
Bovendien wonen ze in een kleine stad in het zuiden van Tunesië, Zarzis. Waar vrouwen in de hoofdstad Tunis steeds vaker op zichzelf gaan wonen of samen met hun man voor het inkomen zorgen, is dat in de kleinere steden nog lang niet het geval.
Grote gevolgen
Veel vrouwen daar stoppen met werken als ze trouwen en gaan dan bij hun man wonen. Omgekeerd geldt ook voor mannen, die hun hele leven uitgaan van een bepaalde erfenis en hun leven daarop inrichten, dat een hervorming grote gevolgen kan hebben.
Mannen moeten ons zien als gelijken en ons zo behandelen. Dat is belangrijker dan een wet.
"Maar het gaat ook in tegen de Koran," zegt Ahlam. "Ik ben het met je eens," zegt de jongste zus, gehuld in een abaya en handschoenen. Alleen haar gezicht is zichtbaar. "Voor ons is de islam heel belangrijk."
Geen van de zussen werkt, al zou de jongste dat wel graag willen: "Dus het is niet dat ik tegen meer vrouwenrechten ben. Ik zou graag willen werken als er meer werk zou zijn. Ik heb niet voor niks gestudeerd."
Aisha, zonder hoofddoek: "Sowieso denkt de president dat hij alles kan veranderen door wetten in te blijven voeren, maar uiteindelijk is het belangrijkste dat er iets verandert in de cultuur. Mannen moeten ons zien als gelijken en ons zo behandelen. Dat is belangrijker dan een wet."
Erfgoed van Bourguiba
De strijd tussen seculiere en religieuze Tunesiërs bestaat al decennialang. Precies 30 jaar, van 1957 tot 1987 regeerde Habib Bourguiba als eerste president het land. Hij staat bekend om zijn feministische erfgoed. Hij was het die polygamie en het verbod op abortus afschafte. En hij was ook de president die Tunesiërs choqueerde door op tv iets te drinken tijdens de ramadan.
Essebsi denkt dat hij Bourguiba is, maar hoe hard hij ook probeert, dat zal hij nooit worden.
"Essebsi denkt dat hij Bourguiba is," meent Lotfi, een seculiere zestiger uit het zuiden van Tunesië. Zijn vrienden lachen. "Hij zit als Bourguiba, het portret van Bourguiba hangt achter zijn bureau en hij heeft zelfs dezelfde bril als Bourguiba."
Hoewel Lotfi zelf ook een portret van Bourguiba in zijn woonkamer heeft hangen en voorstander is van een aanpassing van het erfrecht, is hij sceptisch: "Maar Essebsi is Bourguiba niet, hoe graag hij dat ook zou willen." Sayed, een van zijn vrienden: "Ik vind niet dat het kan, deze maatregel gaat in tegen de Koran en wij zijn toch moslims."
Hij vertolkt het geluid van veel Tunesiërs die tegen de maatregelen zijn. De Koran wordt gezien als het woord van God, ook voor niet-fundamentalistische moslims. En uitgerekend het erfrecht staat uitgebreid beschreven in de Koran. In verschillende soera's is precies terug te vinden hoeveel men erft in verschillende gezinssamenstellingen. Daaraan tornen voelt voor veel Tunesiërs, van wie het grootste deel zichzelf ziet als moslim, verkeerd.
'Wij zijn gewoon gematigde moslims'
Een discussie volgt, zoals ze die vaker hebben gehad de laatste maanden. De vrouw is tegenwoordig ook steeds vaker kostwinner vindt de een. Maar je kan wat Essebsi wil allang regelen via een testament, vindt de ander. Het zorgt sowieso voor strijd vinden ze alledrie. En dat leidt tot zorgen.
"Ik hoop dat Ennahda tegenstemt," zegt Sayed. Ennahda is de islamitische coalitiepartner van Essebsi's partij Nida Tounes. Zij wonnen de eerste vrije verkiezingen, verloren de tweede en boekten dit jaar grote winst bij de eerste gemeenteraadsverkiezingen. Ze hebben nu de meeste zetels in het parlement.
"Wij zijn gewoon gematigde moslims. Maar als de regering doorgaat met de islam uit de samenleving te bannen, dan ben ik bang dat mensen, vooral jongeren, zich weer gaan wenden tot radicalere opties."
Hij doelt op 2014. Toen reisden er duizenden Tunesiërs af naar Libië en Syrië om te strijden voor IS. Door het machtsvacuüm na de Arabische Lente voelden meer dan waar dan ook ter wereld Tunesische jongeren zich aangetrokken tot een radicale interpretatie van de islam. Radicale moskeeën werden de afgelopen jaren om die reden gesloten en radicale predikers opgesloten.
Ik vind niet dat het kan, deze maatregel gaat in tegen de Koran en wij zijn toch moslims
Nu het wetsvoorstel er ligt, moet het parlement erover stemmen. En de kans dat Ennahda inderdaad tegenstemt is groot. Aan de ene kant is Ennahda net als Esssebsi de afgelopen jaren bezig om het imago naar de buitenwereld aan te passen.
De partij, die voortkomt uit de moslimbroederschap hervormde zichzelf de afgelopen jaren van een fundamentalistische islamitische partij naar een gematigdere versie, nadat het in 2016 nadrukkelijk en formeel afstand had genomen van de politieke islam.
Ennahda regeert al jaren samen met de seculiere partij van Essebsi en stemden voor het vastleggen van de gelijkheid van man en vrouw in de grondwet en ook voor alle andere genoemde hervormingen. Na de eerste gemeenteraadsverkiezingen leverde Ennahda uiteindelijk meer vrouwelijke burgemeesters dan de seculiere Nida-partij, waaronder de eerste vrouwelijke burgemeester van de hoofdstad Tunis.
'Homoseksualiteit is natuurlijk'
En over een ander plan van de president, strafbaarheid van homoseksualiteit afschaffen, zei Ghannouchi, de voorman van Ennahda in een interview: "Dat is iets natuurlijks, daar moeten wij ons niet mee bemoeien". Maar de partij voelt ook de druk van het electoraat. In moskeeën wordt geageerd tegen de hervormingen en dat weet Ennahda ook.
Hiervoor stemmen is goed voor het imago van de partij in het Westen, dat de feministische strijd in Tunesië aanmoedigt. Maar valt slecht in het land zelf, waar de Tunesiërs duidelijk een grens trekken tot waar zij de hervormingen en secularisering accepteren.
