Vijf vragen over sancties
Internationaal wordt druk overlegd over en gewerkt aan sancties tegen het regime van Muamar Kadhafi. Zowel de Verenigde Naties als de Europese Unie proberen door sancties in stellen de kolonel te dwingen om op te stappen. Maar hoe werkt dat precies, die sancties?
Wat zijn sancties?
Sancties zijn strafmaatregelen, onderdeel van dwangdiplomatie in een poging iemand te dwingen tot gewenst gedrag. Door middel van sancties probeert de internationale gemeenschap zonder militair ingrijpen invloed uit te oefenen op conflicten over de hele wereld. Sancties kunnen worden ingesteld om eigen (veiligheids)belangen te beschermen, om democratie en mensenrechten in andere landen te stimuleren en om internationale veiligheid te waarborgen. Sinds het einde van de Koude Oorlog worden sancties steeds frequenter ingezet.
Wie bepaalt of er sancties worden opgelegd?
Hoofdstuk VII van het Handvest van de Verenigde Naties vormt de basis voor sancties door de internationale gemeenschap. De Veiligheidsraad van de Verenigde Naties neemt uiteindelijk de beslissing of er sancties komen. Dit is dan een multilaterale sanctie, waaraan veel landen meedoen. Ook de Europese Unie kan sancties opleggen. De ministerraad van alle EU-landen moet die beslissing nemen. Dan komen kleine groepsverbanden zoals de NAVO. Uiteindelijk kunnen ook individuele landen kunnen besluiten om sancties op te leggen, unilaterale sancties. Een voorbeeld hiervan zijn de extra sancties die de Verenigde Staten aan Iran heeft opgelegd.
Wat voor sancties zijn er?
Er zijn heel veel verschillende sancties.
Militaire sancties, zoals een wapenembargo. Dit houdt in dat de landen die een sanctie steunen, geen wapens en gerelateerd materiaal aan een bepaald land mogen verkopen. Ook mogen er geen wapens van dat land worden gekocht. Het is vooral een preventieve maatregel.
Financiële sancties, zoals het bevriezen van tegoeden. Die zijn meestal gericht tegen een persoon, een familie, kopstukken van een regering of organisaties. Het betekent dat landen toegang tot geld en onroerend goed van de betreffende persoon blokkeren. Zo heeft Zwitserland alle bankrekeningen van Muamar Kadhafi bevroren. Hij kan dus niet meer bij het geld op zijn Zwitserse bankrekeningen.
Economische sancties. Dit kan zijn het stopzetten van olieleveranties of niet langer handel drijven met bepaalde staatsbedrijven. Ook kan de VN of de EU een handelsverbod invoeren voor bepaalde producten, een vliegverbod opleggen aan bepaalde maatschappijen of investeringen tegenhouden.
Diplomatieke sancties, zoals het uitzetten van diplomaten, terugschroeven van onderlinge contacten en het opschorten van officiële bezoeken. Vaak gebruikt is een reisverbod, ingesteld voor regeringsleiders, hun familie en of belangrijke leden van de regering. Die kunnen dan niet meer reizen naar landen die de sanctie steunen.
De meeste sancties zijn zogenoemde 'gerichte sancties' of 'smart sanctions', sancties gericht tegen een bepaald product, personen of organisatie, om bijvoorbeeld de bevolking van een land te ontzien. Sancties tegen een heel land komen daarom minder vaak voor. Zo kan het dat er tegen landen als Iran en Noord-Korea een hele lijst aan maatregelen is, maar er tegelijk ook internationale voedselprogramma's lopen, om de bevolking te steunen.
Houdt iedereen zich aan die afspraken?
Als de Veiligheidsraad van de VN besluit om sancties in te stellen, zijn alle leden van de VN Verplicht zich eraan te houden. Datzelfde geldt voor de lidstaten van de Europese Unie, als de EU overgaat tot sancties. Het probleem is wel, hoe groter de groep, hoe groter de kans op ontduikers. Want in sommige gevallen kan het lucratief zijn om toch handel te drijven met een land. Sancties leiden dan ook tot veel onderhandelen en gekibbel. Landen letten goed op of iedereen zich aan de afspraken houdt.
Hoe effectief zijn sancties?
Toen de Veiligheidsraad sancties tegen Libië had aangenomen zei secretaris-generaal van de Verenigde Naties Ban Ki-Moon dat hoewel de maatregelen zelf geen einde zullen maken aan het geweld en de repressie, het wel een duidelijke uiting is van de wil van de internationale gemeenschap. Over het effect van sancties bestaat dan ook veel discussie. Zo is het bij het bevriezen van tegoeden is het moeilijk inschatten hoe effectief de maatregel is. Op binnenlandse tegoeden is de maatregel natuurlijk niet van toepassing. Ook kunnen dictators via tussenpersonen en bedrijven proberen aan hun geld te komen. Wel geldt: hoe meer landen er meedoen, hoe effectiever de sancties zijn.