Droogte zet relatie tussen aardappeltelers en frietindustrie op scherp

Door de langdurige droogte levert een hectare grond veel minder kilo's aardappelen op dan normaal. Dat is niet alleen een probleem voor boeren, maar ook voor hun grootste klanten: de aardappelverwerkers. Die maken van de aardappels friet voor internationale bedrijven, zoals McDonald's en KFC.

Zoals elk jaar kochten de verwerkers maanden geleden al, onder contract, veruit het grootste deel van de opbrengst van het land op. Maar de opbrengst dit jaar is laag, en de aardappelen zijn te klein.

In die contracten staat dat verwerkers een lagere prijs mogen betalen voor aardappels als daar geen goede friet van gemaakt kan worden. Boeren willen nu vanwege de extreme droogte de contracten openbreken en nieuwe afspraken maken. De verwerkers zien daar geen reden voor. Vandaag gaan de telers en de verwerkers het met elkaar hebben over de vraag wie moet opdraaien voor de schade door de droogte.

Inkomstengarantie

Veruit de meeste aardappelen in Nederland gaan naar de frietverwerkers. Zij kopen elk jaar, in februari al, de potentiële opbrengst van 80% van het land op, tegen een vaste prijs van rond de 9 eurocent per kilo. Boeren kiezen ervoor hun oogst bij voorbaat al te verkopen tegen een vaste prijs omdat dat hen gegarandeerde inkomsten biedt.

De stukken land die niet gecontracteerd zijn, bewaren boeren voor de vrije markt. De prijs die je daar voor een kilo aardappelen krijgt wisselt enorm van jaar tot jaar, dus de meeste boeren spreiden op deze manier het risico. Vorig jaar, bijvoorbeeld, was er een overschot aan aardappelen en kregen ze er op de vrije markt maar 3 cent per kilo voor. "Toen waren boeren blij als ze veel land op contract hadden verkocht", zegt akkerbouwer Bert Sloetjes.

Dat herinnert Hylke Brunt, van de branchevereniging voor aardappelverwerkers, zich ook. "Vaste contracten waren vorig jaar nadelig voor ons, maar toen hebben we ook gewoon de contracten gerespecteerd. Ik zie geen reden om, nu het de boeren niet uitkomt, wel de contracten open te breken."

Contracten komen de boeren dit jaar inderdaad niet goed uit. Door de schaarste schiet de prijs van aardappelen op de vrije markt omhoog: die staat nu op 30 cent per kilo en de verwachting is dat die de komende tijd alleen maar verder stijgt. De verwerkers hebben de aardappels nu dus voor een drie keer lagere prijs gekocht.

Beregenen

Een van de afspraken die de boeren willen maken, is dat verwerkers mee gaan betalen aan het beregenen van de percelen. Omdat beregenen zo duur is, doen boeren dat het liefst op de percelen met aardappels voor de vrije markt. Maar dat gaat weer ten koste van het beregenen van de gecontracteerde stukken land. En dat mag niet, staat in de contracten.

"Boeren moeten als een 'goede huisvader' voor de gecontracteerde percelen zorgen", zegt Hylke Brunt. "Dat houdt in dat van boeren wordt verwacht dat zij de gecontracteerde percelen beregenen." In de praktijk gaat dat voor boeren ten koste van het beregenen van de vrije percelen.

Om in de gaten te houden of dat volgens de afspraken gebeurt, sturen verwerkers zogenoemde 'buitendienstmedewerkers' het land op om bij de boer op bezoek te gaan en te helpen met de zorg voor het land. Akkerbouwer Ben Sloetjes noemt ze 'inspecteurs'. "Ze gaan best ver. Laatst kreeg ik een appje van een van hen, met de vraag welke percelen we hoeveel en wanneer beregenen. Een collega moest ook foto's doorsturen bij het oogsten, om te controleren of hij niks achterhoudt."

Brunt zegt dat buitenmedewerkers doorgaans een goede relatie hebben met de aardappelteler, maar kan zich voorstellen dat in deze extreme omstandigheden de spanningen hoog oplopen. "Er zal wel wat vaker gebeld worden, want er staat meer op het spel. Ik begrijp dat dit door sommige telers ervaren kan worden als een blijk van wantrouwen."

Brunt zegt dat er op dit moment geen reden is voor verwerkers om mee te betalen aan het beregenen. "We hebben gewoon een vaste prijs afgesproken. Dat is inclusief beregenen en andere zaken als gewasbescherming. We zien geen reden om daar nu van af te wijken."

Te kleine aardappelen

Jaap van Wenum, voorzitter Akkerbouw bij de Land- en Tuinbouworganisatie (LTO) zegt het onderwerp vandaag wel aan te willen snijden. "We maken afspraken over de kwaliteit in de contracten", zegt hij, "en de lengte van aardappelen is daarbij heel belangrijk. Verwerkers willen aardappelen met een minimale doorsnede van 40 millimeter. Dat gaan boeren dit jaar niet redden."

Boer Sloetjes blijft hopen dat de vaste contractprijs kan blijven gelden. "We hebben al weinig aardappelen, en als we dan nog minder dan 9 cent per kilo krijgen voor stukken land waar we zo hard op gezwoegd hebben, weet ik niet waar we dat dan voor gedaan hebben", verzucht Sloetjes.

De kwaliteitseisen worden aan de verwerkers opgelegd door hun eigen afnemers. Zo staat McDonald's erom bekend dat ze per se lange aardappels willen, voor de dunne frieten.

Tot elkaar veroordeeld

Verwerkers en telers zijn van elkaar afhankelijk, en daarom is het belangrijk dat de relatie tussen beiden goed zit. Van Wenum merkt op dat de relatie tussen telers en verwerkers doorgaans ook goed is. "Verwerkers in Nederland staan erom bekend dat ze coulant zijn, maar je weet nooit of ze dat nu weer zijn", zegt Van Wenum.

Brunt zegt goed te weten wat de belevingswereld van de aardappeltelers is. "Eigenlijk hebben we geen tegengestelde belangen. Alleen de extreme omstandigheden maken de situatie wel gespannen."

De precieze omvang van de schade wordt pas echt duidelijk medio september, wanneer de hoofdoogst van het land is. Pas dan is duidelijk hoeveel minder de opbrengst dit jaar is.