Iraakse rechters in Nederland voor training bestraffen IS-verdachten

• Nicole le Fever en Roozbeh Kaboly

Met een busje komen tien Iraakse rechters aan bij een speciale conferentie in Den Haag. Ze zijn er eregast. In eigen land zijn ze belast met de berechting van de vele duizenden mogelijke IS-leden die in de cel wachten op hun proces.

In Den Haag worden de rechters deze dagen getraind door deskundigen van de VN en internationale rechtbanken. In de Iraakse ambassade in Den Haag volgen ze workshops en luisteren ze naar lezingen over het verzamelen van bewijs en de bestraffing van misdaden tegen de menselijkheid.

Levenslang of doodstraf

"Laten we beginnen met een minuut stilte voor allen die hun leven lieten in de strijd tegen IS of slachtoffer werden van de praktijken van de terreurorganisatie", zegt gastheer van de conferentie en ambassadeur Hisham Al-Alawi in gesprek met Nieuwsuur en de NOS.

De meeste verdachten komen uit Irak zelf. Maar er zitten ook veel internationale strijders in het gevang. "We moeten hun misdrijven eerlijk bestraffen met respect voor wat ze hun slachtoffers hebben aangedaan", zegt de ambassadeur.

Volgens de Iraakse rechters voldoen de processen dus aan de internationale eisen, ondanks dat ze hun eigen, Iraakse strafmaat aanhouden. En daarin schuilt het dilemma voor de internationale gemeenschap. In rap tempo worden vonnissen geveld tegen Irakezen en jihadisten van diverse nationaliteiten. De strafeisen zijn identiek voor allen: levenslang of de doodstraf.

In zo'n 20 minuten tijd horen de verdachten hun vonnis, zo rapporteren mensenrechtenorganisaties als Human Rights Watch. Maar volgens de ambassadeur klopt dat niet. "We trekken veel meer tijd uit voor de processen. Een tweede rechtbank controleert of alles goed is verlopen."

Massagraven

Op verzoek van de VN zal een internationale commissie de misdaden van IS in het gebied onderzoeken, in samenwerking met alle betrokkenen zoals de Iraakse autoriteiten, veiligheidsdiensten, slachtoffers en nabestaanden. Het gevolg van een resolutie van de Veiligheidsraad.

"Midden juni waren al 123 massagraven gevonden met daarin duizenden lichamen. Waarschijnlijk zijn het er veel meer", zegt VN-gezant Jan Kubis. Hij benadrukt hoe belangrijk het is de misdaden van IS nauwgezet te documenteren.

Schuldigen gestraft

Karim Ahmad Kahn leidt het internationale onderzoeksteam. Het team zal de misdaden van IS ter plekke onderzoeken. Het zal massagraven bezoeken, bewijsmateriaal veiligstellen en praten met alle betrokkenen.

Het team houdt zich niet bezig met de misdaden van andere strijdende partijen. Kahn waagt zich niet aan kritiek op de Iraakse processen. De waarheid moet boven tafel komen. "Niet om te verstoffen in een archief of in een bibliotheek, maar om recht te brengen voor slachtoffers en nabestaanden en duidelijkheid over wat er precies gebeurd is."

De wereld mag zich dan bemoeien met het verzamelen van bewijsmateriaal, de berechting van de vele IS'ers is vooralsnog een Iraakse aangelegenheid, benadrukt Faeq Zeidan, de hoogste Iraakse rechter die aanwezig is in Den Haag. En de doodstraf is daar toegestaan.

"Elke IS-strijder die in Irak heeft geopereerd moet ook in dat land berecht worden, volgens de Iraakse wet", zegt Zeidan. "De veroordelingen zijn definitief en worden niet overgedaan. Maar we zijn maar net begonnen. Er zijn nog veel verdachten. Het internationale team kan helpen bij het verzamelen van bewijs om verdachten die in andere landen vrij rondlopen op te pakken."

Eerlijke procesgang

De speciale VN-gezant voor Irak, Jan Kubis, formuleert zijn kritiek voorzichtig. De Iraakse opvattingen vallen moeilijk met die van de VN te rijmen. "We respecteren de regels van het land. Maar we zijn principieel tegen de doodstraf."

Kubis spreekt de hoop uit dat de verschillen in opvatting over een eerlijke procesgang verkleind zijn door de trainingen in Den Haag. "We willen allemaal de waarheid weten en de schuldigen ter verantwoording roepen. Dat is in ieders belang, met name voor hen die getroffen zijn door de misdaden van IS."