Geen gas meer in nieuwbouwhuizen, hoe doen andere landen dat?

Nieuwbouwwoningen mogen vanaf vandaag niet meer worden aangesloten op het gasnet. Alleen nieuwbouw waar al een vergunning voor is aangevraagd kan nog gas krijgen. Vergeleken met andere Europese landen heeft Nederland een van de meest rigoureuze plannen om aardgasgebruik te verminderen. Maar hoe zit het met het aardgasgebruik van onze Europese buren? Vijf vragen en antwoorden.

Hoeveel aardgas gebruiken Nederlandse huishoudens vergeleken met onze Europese buren?

Nederlandse huishoudens gebruiken het meeste gas van de EU. Voor het verwarmen van onze huizen en het koken gebruiken we twee keer meer gas dan de gemiddelde Europeaan. Vrijwel alle Nederlandse huishoudens zijn aangesloten op gas en meer dan 70 procent van het energiegebruik van Nederlandse huishoudens komt van gas. Dat percentage is fors hoger dan andere EU landen.

Het totale aardgasgebruik van een land hangt niet alleen af van huishoudens. De industrie speelt ook een belangrijke rol. In Duitsland, Verenigd Koninkrijk, Italië en Frankrijk, landen met ook een vrij grote bevolking, is het totale aardgasgebruik het hoogst. Daarna volgt Nederland. Per inwoner is Nederland echter opnieuw koploper, omdat we een relatief kleine bevolking hebben.

Welke factoren spelen een rol bij het aardgasgebruik?

"Het is moeilijk om iets algemeens te zeggen over de 'energiemix' van EU-landen. Ze hebben allemaal hun eigen geschiedenis," zegt Tim Boersma, onderzoeker internationale gasmarkten. "Maar grote aardgasgebruikers zijn vaak relatief grote economieën die daarnaast aardgas gebruiken voor verwarmen en koken."

André Faaij is hoogleraar in energiesysteemanalyse aan de Rijksuniversiteit Groningen. Volgens hem speelt ook de beschikbaarheid van aardgas in het land of de omringende landen een belangrijke rol. Of juist een mogelijkheid om energie uit andere bronnen op te wekken, zoals in Noorwegen. Hierover later meer.

De invloed van gasprijzen wordt benadrukt door Manfred Hafner, hoogleraar internationale energie aan de universiteiten John Hopkins en Sciences Po: "Vooral als aardgas goedkoper is dan steenkool, is het interessant om relatief veel aardgas te gebruiken en erin te investeren."

Daarnaast drijft, volgens Boersma, economische groei de algemene energievraag op, en dus ook de gasvraag. Verder speelt ook het weer een rol. Dat verschilt per land en per jaar. In een strenge winter wordt bijvoorbeeld meer gas verbruikt, omdat mensen hun huizen meer verwarmen.

Gaan andere EU-landen hun gasverbruik net zo snel verminderen als Nederland?

"Er zijn bij mijn weten geen rigoureuze plannen in de maak zoals in Nederland om actief de gasvraag te reduceren," zegt Boersma. Hij denkt zelfs dat de aardgasvraag in veel landen alleen maar toe zal nemen.

Hafner sluit hierbij aan: "Van alle fossiele brandstoffen is aardgas de schoonste. Aardgas stoot twee keer minder CO2 uit dan kolen. Het is dus logisch dat gas in de komende jaren kolen gaat vervangen, zodat we in ieder geval kunnen stoppen met het verbranden van kolen. Andere landen hebben niet te maken gehad met aardbevingen zoals in Groningen. Daar is dus niet dezelfde druk om te stoppen met aardgas."

Veel landen willen dus tijdelijk overstappen op aardgas, omdat het schoner is dan steenkolen. Aardgas wordt dus gezien als een transitiebrandstof totdat er voldoende duurzame, CO2-vrije energie is.

Faaij denkt dat aardgas niet alleen van belang is als vervanger van kolen in de komende periode, maar ook als back-up voor duurzame energie: "Omdat duurzame energie uit wind en zon met pieken en dalen wordt opgewekt, zijn er momenten tussendoor waarin er een alternatief beschikbaar moet zijn," zegt hij.

"Het Verenigd Koninkrijk lijkt bijvoorbeeld een vrij bewuste keuze te hebben gemaakt voor aardgas in de komende jaren", voegt Boersma hieraan toe. Daar is een bodemprijs voor CO2 ingesteld: een minimumprijs die door de vervuiler betaald moet worden voor het uitstoten van CO2. Als gevolg hiervan worden steenkolen steeds minder populair, omdat deze vervuilender en dus duurder zijn.

Boersma verwacht dat aardgas ook in Duitsland belangrijker wordt, ondanks de ambities van het land om een voorbeeldrol op zich te nemen in de energietransitie. "Duitsland heeft moeite om haar CO2-doelstellingen te halen, met name omdat kolen een prominente rol in de elektriciteitsopwekking blijven spelen. Dat zal nog duidelijker worden als in de komende jaren grote volumes CO2-vrije kernenergie op slot worden gedaan. Men zal de rol van steenkool terug moeten dringen in de komende jaren, en alleen hernieuwbaar lijkt dit niet te gaan oplossen", zegt Boersma. Daarnaast wijst hij ook op het plan om een nieuwe gasleiding aan te leggen tussen Duitsland en Rusland, de Nord Stream 2. Die heeft recent groen licht gekregen. "Dat moet ook ten dele in dit licht worden gezien," zegt Boersma.

Omdat landen niet van de een op de andere dag over kunnen gaan op hernieuwbare energiebronnen, wordt aardgas dus vaak gezien als een schonere oplossing voor de komende transitiejaren. "Maar op de lange termijn is aardgas natuurlijk ook niet duurzaam. Als we onze planeet willen redden, moeten we uiteindelijk ook volledig van het aardgas af", benadrukt Hafner.

Waar halen landen straks hun aardgas vandaan als de Groningse gaskraan dichtgaat?

Een aantal Europese landen, zoals Duitsland, België en Frankrijk, is afhankelijk van Gronings gas voor hun energievoorziening. Overstappen van Gronings gas naar ander aardgas kan niet van vandaag op morgen. Gas uit Groningen is laagcalorisch, terwijl vrijwel alle alternatieven hoogcalorisch zijn. Om ander aardgas te kunnen gebruiken, moet de techniek in huizen aangepast worden of de samenstelling van het gas bewerkt worden door het te vermengen met stikstof. Het omschakelen kost dus tijd en er zit een flink prijskaartje aan, maar Boersma verwacht niet dat de buitenlandse aardgasvraag gaat dalen door het sluiten van de Groningse gaskraan.

Boersma: "Landen die afhankelijk zijn van aardgas uit Groningen waren door de vorige minister al aangespoord om vaart te maken met het ombouwen van apparatuur. Dat is een complexe zaak, maar gaat op termijn gebeuren."

"Waar het gas dan vandaan komt, zal de markt moeten bepalen, maar eerlijkheid gebiedt te zeggen dat de opties enigszins beperkt lijken", zegt Boersma. Volgens hem is het waarschijnlijk dat er meer geïmporteerd zal worden uit Rusland.

Verder zal LNG, een vorm van vloeibaar gas, waarschijnlijk ook aantrekkelijker worden. "LNG wordt op veel verschillende plekken geproduceerd en de capaciteit ervan neemt toe. Het is wel duurder dan andere vormen van aardgas", zegt Faaij.

Noorwegen heeft net als Nederland veel gas, maar Noorse huishoudens gebruiken nauwelijks gas. Hoe zit dat?

Noorwegen heeft net als Nederland een enorme voorraad aan gas. Noren koken en verwarmen echter voornamelijk met stroom. Die stroom komt uit hernieuwbare bronnen, vooral opgewekt door waterkracht.

Volgens Hafner was het relatief eenvoudig voor Noorwegen om hun eigen gas te exporteren in plaats van het zelf te gebruiken: "Er zijn veel bergen in Noorwegen. Die zijn zeer geschikt voor het opwekken van veel elektriciteit met waterkracht. Deze vorm van duurzame energie is aantrekkelijk, omdat dammen open en dicht kunnen op de momenten dat er meer of minder energie nodig is. Bij zonne- en windenergie bepalen de weersomstandigheden dat."

Om genoeg stroom op te wekken voor een gasvrij Nederland zijn er veel windparken en zonnepanelen nodig. "Dit is wel een uitdaging. Weinig mensen willen windmolens in hun achtertuin. En omgaan met de pieken en dalen van deze soorten hernieuwbare energie kan lastig zijn", zegt Hafner. "Om van het gas af te kunnen gaan is het daarom niet alleen belangrijk om te kijken naar welke bron van energie we gebruiken, we moeten ook onze consumptie reduceren om uiteindelijk van het gas te kunnen."