Wat hebben Trump en Kim nu werkelijk bereikt?
Het stof is neergedaald na de top van dinsdag in Singapore. In Aziatische hoofdsteden gingen regeringen met het vergrootglas door de intentieverklaring die Donald Trump en Kim Jong-un ondertekenden. Wat betekent dit voor hun veiligheid? Wat is er nu werkelijk bereikt? Mike Pompeo, de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, ging de afgelopen dagen als een wervelwind door de regio om bondgenoten gerust te stellen.
Het Witte Huis had zijn oordeel al meteen klaar. President Trump sprak van een historische doorbraak. Maar is dat een terechte conclusie? Het was voor het eerst in de geschiedenis dat een Amerikaanse president een ontmoeting had met de leider van Noord-Korea. Dat alleen al maakte de top uniek. Het was zonder twijfel een van de gedenkwaardigste momenten in Trumps presidentschap.
Maar na de top bleven tal van vragen hangen. Beide leiders tekenden een intentieverklaring waarin ze globale, niet-bindende afspraken maakten. De Amerikaanse president zei in een interview met Fox News zelfs bereid te zijn de Noord-Koreaanse mensenrechtenschendingen voor lief te nemen. Zolang Pyongyang zich committeert aan de ontmanteling van zijn kernwapenprogramma, kijkt Trump de andere kant uit.
Vriend en vijand zijn het erover eens dat het veel beter is dat president Trump met Noord-Korea praat. Liever de handen schudden dan "fire and fury". Liever onderhandelen dan elkaar bedreigen met "totale vernietiging". Liever een intentieverklaring ondertekenen dan opscheppen dat "mijn nucleaire knop groter en krachtiger is dan de jouwe". Met de toenadering zal Noord-Korea voorlopig geen kernbommen testen en lange-afstandsraketten lanceren. Voor de korte termijn is het gevaar van een oorlog geweken, tot opluchting van buurland Zuid-Korea.
Onorthodoxe president
Het is eenvoudig om heel cynisch te doen over het akkoord dat Trump en Kim Jong-un ondertekend hebben. Ja, de intentieverklaring is vaag en bevat geen concrete afspraken. Maar wie weet... In het verleden is het geen enkele Amerikaanse president gelukt een succesvolle deal met Noord-Korea te sluiten. Wellicht dat deze onorthodoxe manier van deze onorthodoxe president wel vruchten kan afwerpen.
De Amerikaanse president zei na afloop van de top met Trumpiaanse bravoure dat Noord-Korea niet langer een nucleaire bedreiging vormt. De hele wereld kan rustig gaan slapen, suste Trump.
Die uitspraken zijn nogal voorbarig. Noord-Korea heeft vooralsnog geen enkele harde concessie gedaan over de volledige ontmanteling van zijn kernwapenprogramma. Volgens de Amerikaanse inlichtingendiensten heeft Noord-Korea twintig tot zestig kernwapens. Pyongyang heeft dan wel beloofd één testsite te ontmantelen, het heeft nog steeds 141 locaties voor de producties van massavernietigingswapens. De ondertekende intentieverklaring stelt wat dat betreft dus niet zo veel voor.
In 1992, 1994 en 2003 maakte Noord-Korea afspraken met respectievelijk de presidenten George H. Bush, Bill Clinton en George W. Bush over het Noord-Koreaanse kernwapenprogramma. Die afspraken waren een stuk gedetailleerder en gingen veel verder dan de intentieverklaring die Trump nu heeft ondertekend. Keer op keer brak Noord-Korea zijn beloftes, terwijl de ontwikkeling van het kernwapenprogramma gewoon doorging. Scepsis is dus zeker op zijn plaats.
'Onomkeerbaar' en 'verifieerbaar'
De officiële positie van Amerika is nog altijd dat Noord-Korea al zijn kernwapens "onomkeerbaar" en "verifieerbaar" moet ontmantelen. Het viel meteen op dat die twee woorden ontbraken in de intentieverklaring. Dat klinkt nou niet bepaald als een "historische doorbraak".
En wat betekent dat nu werkelijk: de "volledige denuclearisatie van het Koreaanse schiereiland"? Het is niet ondenkbaar dat Washington en Pyongyang verschillende interpretaties op die tekst loslaten. Amerika wil vooral dat Noord-Korea zijn kernwapens afschaft. Maar Kim Jong-un zal ongetwijfeld eisen dat ook Zuid-Korea en Amerika zich ontwapenen. Pyongyang sprak na de top over een "stap-voor-stap-aanpak met gelijktijdige acties". Met andere woorden: voor elke stap die Noord-Korea onderneemt, verwacht het meteen een concessie van de Amerikanen.
De komende weken en maanden moet blijken of het Amerika en Noord-Korea echt menens is. Trump zei dat er nog vele ontmoetingen gaan komen en hij nodigde Kim Jong-un zelfs uit voor een bezoek aan het Witte Huis. Maar wanneer gaan die onderhandelingen plaatsvinden? Hoeveel gespreksrondes gaan er komen? Welke landen zijn er allemaal bij betrokken? Een uitgewerkt raamwerk ontbreekt.
En wat voor rol gaat Trump zelf spelen? Onderhandelingen als deze zijn taai en complex. Het zijn besprekingen op de vierkante millimeter. De president is geen dossiervreter en heeft een notoir korte aandachtsspanne. De dagelijkse security briefings van de inlichtingendiensten slaat hij altijd over. De dossiers die zijn experts hadden voorbereid in aanloop naar de top in Singapore weigerde hij te lezen. Trump zei vooraf dat voorbereidingen niet nodig waren.
Pompeo cruciaal
Nu hoeft dat op zich geen obstakel te zijn, zolang hij maar een capabel team om zich heen heeft. In de huidige regering is het Mike Pompeo die het voortouw neemt. Hij heeft een cruciale rol gespeeld bij de toenadering tussen Noord-Korea en Amerika. Als CIA-directeur bracht hij al geheime bezoeken aan Pyongyang. Nu speelt hij als minister van Buitenlandse Zaken een leidende rol bij de vervolgonderhandelingen.
Maar Pompeo zal het niet makkelijk krijgen. In het eerste jaar van zijn presidentschap heeft Trump het ministerie van Buitenlandse Zaken gesloopt. Er zijn enorme bezuinigingen aangekondigd. Tal van diplomaten zijn ontslagen dan wel uit eigen beweging vertrokken. Belangrijke Korea-experts hebben het ministerie verlaten. Door die brain drain zullen de vervolgonderhandelingen er niet eenvoudiger op worden.
De kernvraag blijft deze: zullen de Noord-Koreanen werkelijk al hun kernwapens opgeven? Velen twijfelen daaraan, ook binnen de regering van Trump. Een paar weken geleden lekte een geheim rapport van de CIA uit. Die concludeerde dat Noord-Korea zijn kernwapens niet zal opgeven.
Trumps eigen Nationale Veiligheidsadviseur, John Bolton, heeft grote twijfels over de ware intenties van Kim Jong-un. Bolton is een ultrahavik en heeft al eerder een spaak in het wiel gestoken, waardoor de top in Singapore bijna niet doorging. Bolton is invloedrijk en kan in dit proces als stoorzender optreden.
De officiële positie van het Witte Huis is nog altijd dat Noord-Korea al zijn kernwapens moet opgeven. Maar dat lijkt een onrealistische eis. Niet vergeten: het feit dat Noord-Korea kernwapens heeft, leidde tot deze top. Het heeft Kim Jong-un een podium gegeven naast de wereldmachten. Waarom zou hij dit machtige drukmiddel willen opgeven?
Afremmen, niet ontmantelen
Het is realistischer te veronderstellen dat de Amerikanen en Noord-Korea afspraken maken over het intomen van Noord-Korea's nucleaire ambities. "De komende onderhandelingen zullen gaan over het afremmen van het kernwapenprogramma, niet over de volledige ontmanteling", voorspelt kernwapenexpert Robert Litwak in een interview met The New York Times.
Maar zo'n akkoord zou verdacht veel lijken op de Iran-deal van Obama, die zo verguisd is door Trump. Het wordt interessant te zien hoe het Witte Huis zich rond deze kwestie gaat manoeuvreren. In potentie is dit het grootste obstakel in de onderhandelingen die nu gaan volgen.
Twee concrete afspraken maakten Amerika en Noord-Korea wel overigens, die opvallend genoeg niet in de intentieverklaring zijn opgenomen. Noord-Korea heeft beloofd een testlocatie te ontmantelen die het gebruikte voor zijn lange-afstandsraketten. Amerika op zijn beurt beloofde te stoppen met militaire oefeningen in Zuid-Korea.
Dat laatste nieuws kwam als een grote verrassing voor de Zuid-Koreanen. Ook Trumps eigen Pentagon was niet op de hoogte van deze belofte van Trump. Minister Mattis van Defensie heeft er altijd op gehamerd dat militaire oefeningen de ruggengraat vormen van de Amerikaanse defensiestrategie in Korea. Die belangrijke pijler lijkt nu weg te vallen.