Het WK 2026 in Marokko: een duur feestje

• Maarten Kolsloot en Willemijn de Koning

Casablanca. Voorjaar 2018. Een man in glimmend blauw pak draait soepel zijn verhaal af terwijl plaatjes van blinkende nieuwe stadions op een groot scherm voorbij flitsen. De internationale pers kijkt toe.

Marokko wil het WK voetbal 2026 organiseren en benadrukt maar wat graag de locatie; dichtbij Europa en in een tijdzone die maximaal drie uur afwijkt van Europa, Afrika en een deel van Zuid-Amerika.

Of de wens van Marokko ook werkelijkheid wordt moet woensdag duidelijk worden als in Moskou wordt gestemd over de toewijzing van het WK. Marokko neemt het op tegen een gezamenlijk bid van Amerika, Canada en Mexico.

De presentatie van het WK-bid is in ieder geval een goednieuwsshow. Het WK moet ervoor zorgen dat nieuwe investeringen in Marokko loskomen en infrastructuurprojecten worden versneld. Dat zou de levensstandaard van alle Marokkanen ten goede komen, aldus het bid. De bevolking is enthousiast, stellen de organisatoren: 97% zou de kandidatuur steunen. Voor kritiek uit eigen land hoeft de organisatie ook niet zo bang te zijn. Inwoners kennen angst om zich vrij te uiten en afluisteren is aan de orde van de dag.

De overheid zet z'n volle gewicht achter de kandidatuur. Inclusief de koning. En als hij, de ietwat mysterieuze Mohammed VI, iets wil dan gebeurt het, of de meerderheid van de bevolking het leuk vindt of niet.

Er moet hoe dan ook gebouwd worden. Veel gebouwd. En dat kunnen ze in Marokko. Mark Wotte, bondscoach van Marokko onder 23 jaar, ziet dagelijks de transformatie die zijn woonplaats Rabat ondergaat: "Ik ben verbaasd als ik door de stad rijd en zie welk gebouw weer neergezet is. De hoogste toren van Afrika wordt hier gebouwd binnen vijf jaar. Een enorm concertgebouw is bijna klaar. Moderne gebouwen worden in een vrij kort tijdsbestek neergezet."

De harde realiteit is echter dat nog niet een stadion WK-klaar is. Terwijl de Amerikanen, Mexicanen en Canadezen, die zich gezamenlijk hebben opgeworpen als enige tegenkandidaat om ook het WK in 2026 binnen te halen, 17 stadions hebben waar je zo terecht kan.

Faciliteiten zijn er natuurlijk wel in Marokko, maar die zijn niet goed of niet groot genoeg. Er liggen bouwplannen voor negen nieuwe stadions, vijf worden er gerenoveerd. Het goede nieuws is, volgens het bidbook, dat niemand verplicht hoeft te verhuizen. Mooi. Maar hoe moet het dan na het WK met die stadions?

We kennen de beelden uit onder andere Athene, Brazilië en Zuid-Afrika: lege stadions die nooit meer worden gebruikt, de zogenaamde Witte Olifanten. Dat willen de Marokkanen voorkomen.

Zes van de nog te bouwen onderkomens krijgen een ontwerp dat in de kern hetzelfde is. De bouwkosten worden zo omlaag gebracht, al schat een expert die kostenbesparing niet al te hoog in. De door wereldvoetbalbond FIFA verplichte minimale capaciteit van 40.000 stoelen kan na het WK terug naar 20.000 of 25.000, zo luidt de Marokkaanse uitleg. Maar is dat ook niet wat veel voor steden waar de spelende tweede divisieploeg nu al nauwelijks publiek trekt?

En als die stadions er dan eenmaal zijn, hoe komen de mensen er dan? Marokko wil in totaal zo'n 16 miljard dollar uitgeven aan de infrastructuur. Daarvan gaan slechts enkele miljarden naar de nieuwe stadions. Veel meer naar ziekenhuizen, hotels en trainingsvelden.

Een van die projecten lijkt een voetnoot in de infrastructuurplannen, maar het heeft wel wat meer voeten in de aarde: het is een tunnel tussen beoogde speelsteden Marrakech en Ouarzazate. Tussen die twee plaatsen ligt het Atlasgebergte. Daar loopt nu wel een weg doorheen, maar daar zou je een geit niet overheen willen sturen. Grotendeels tweebaans en inhalen is praktisch onmogelijk. In gepasseerde dorpen verandert de weg in een onverhard pad. Je bent zomaar een uur of zes onderweg en bij regen of sneeuw duurt de tocht van Ouarzazate naar Marrakech uren langer. De route stamt nog uit de tijd van de Franse overheersing. "We hadden die weg zelf niet kunnen bouwen", grappen Marokkanen als ze eraan refereren.

Een Nederlandse bouwkundige noemt het plan om een lange tunnel te bouwen in het gebergte "totale waanzin" en benadrukt de hoge kosten voor onderhoud en veiligheid die jaarlijks in de miljoenen kunnen lopen, nog bovenop de bouwkosten.

In Marokko heerst niettemin optimisme. Ook bij architect en wiskundige Nayssen Daboub: "Marokko heeft al een tunnel gebouwd tussen Marrakech en Agadir. Ik ben daarheen gereden en heb dat goed bekeken, het is wat betreft architectuur en functionaliteit een goede tunnel. Dus Marokko kan het wel. En met voldoende budget is alles mogelijk."

Econoom Abdelmajid Ibenrissoul is net zo enthousiast. "Elk project waar Marokko zich aan verbindt, slaagt. Kijk maar naar de pas gemoderniseerde autowegen en vliegvelden in Marrakech en Fez."

16 miljard uitgeven aan infrastructuur. En de opbrengsten dan? Toerisme, dat is het toverwoord. Dat is steeds belangrijker in Marokko. Vorig jaar verwelkomde het land 11 miljoen toeristen; 10 procent meer dan het jaar ervoor. Ter vergelijking; in Brazilië waren dit er in 2016 ruim 6,5 miljoen.

De toeristische sector is goed voor 11,4 procent van het bruto nationaal product en zorgde in 2017 voor 532-duizend banen, oftewel vijf procent van alle werkgelegenheid. Met het WK in de hand wil Marokko het toerisme nog harder laten groeien.

Maar is het wel realistisch te denken dat een WK voor veel meer toerisme-inkomsten zorgt? Thomas Peeters, sporteconoom verbonden aan de Rotterdamse Erasmus Universiteit, deed onderzoek naar de toename van toerisme in Zuid-Afrika na afloop van het WK in 2010 aldaar. "De initiële schattingen en opbrengsten uit toerisme waren drie- tot viermaal hoger dan er uiteindelijk is gekomen", zegt hij.

Tegelijkertijd zorgde de bouw van de stadions voor grote kostenoverschrijdingen. Dat een WK-organisatie de kosten te laag inschat en de toerisme-inkomsten te rooskleurig noemt Peeters 'redelijk standaard'. Een positieve opbrengst onderaan de streep is voor een WK-land vrijwel onmogelijk, stelt hij. "Als je een pure kosten-batenanalyse maakt in monetaire termen is het altijd een negatief saldo." De inkomsten uit kaartverkoop en tv-rechten vloeien immers niet naar het organiserende land, maar naar de FIFA-kas. Peeters: "Toerisme volstaat niet om de kosten te dekken."

Het is de cyclus van ellende bij een groot sporttoernooi: betalen om het te mogen organiseren. Betalen om naar binnen te mogen. Betalen om op te ruimen. En uiteindelijk betalen de burgers ook: met hogere belastingen en stadions waar ze weinig aan hebben. En de vraag: had dat geld niet beter aan andere (sociale) voorzieningen besteed kunnen worden? De Marokkanen hebben het financieel al zwaar. De bevolking protesteert deze zomer tegen de in hun ogen te dure leefomstandigheden door meerdere consumentenproducten zoals benzine en melk niet meer te kopen.

De financiële opbrengsten zijn dus vaak karig, zo niet nihil als je het afzet tegen wat er allemaal moet worden gedaan (en gelaten) om een toernooi als het WK binnen te halen. Wel is er een positief effect op de bevolking, stelt sporteconoom Peeters. "Het enige effect dat economen altijd zien, is dat zo'n toernooi een grote impact op mensen heeft, op het subjectief gevoel van welzijn. Mensen zijn in zekere zin gelukkiger."

De vraag of dat geluksgevoel opweegt tegen de hoge kosten voor een opkomende economie als de Marokkaanse beantwoordt Peeters beslist: "Het is een expensive party: iedereen voelt zich beter maar het is vrij duur."