Wie zetten net als Babtsjenko hun eigen dood in scène en waarom?

• Iris de Graaf en Robert Chesal

  redacteuren Buitenland

De Russische journalist Arkadi Babtsjenko heeft vaak genoeg de dood in de ogen gekeken. Dat deed hij als militair in het Russische leger in Tsjetsjenië, en later als bedreigde criticus van Vladimir Poetin. Maar deze week heeft hij iets ervaren waar maar weinig anderen over kunnen meepraten: zien en horen hoe de wereld op je eigen overlijden reageert.

Babtsjenko zette zijn dood in scène in samenwerking met de Oekraïense geheime dienst, om een moordcomplot bloot te leggen. Zijn actie heet een 'nepdood', ook wel een 'pseudocide': de suggestie wekken dat je dood bent, met als doel om anderen te misleiden.

En dat is vaker gebeurd in de geschiedenis:

Soms, zoals in het geval van Babtsjenko, is het de bedoeling om een tijdelijke illusie te creëren. Neem bijvoorbeeld ook Friedrich Gulda, een bekende uit de wereld van jazz- en klassieke muziek. Hij ensceneerde zijn dood om korte tijd later weer op te duiken tijdens een concert. Het ultieme verrassingseffect, zal hij gedacht hebben. Maar volgens bekenden wilde hij vooral weten wat voor overlijdensberichten over hem zouden verschijnen.

Anderen, zoals Imran Khawaja, willen hun identiteit voorgoed verborgen houden en door het leven gaan als een ander. Khawaja, een jihadist uit het Verenigd Koninkrijk die naar Syrië ging, wilde weer naar huis. Hij verzon een heldhaftige martelaarsdood en verspreidde het verhaal via Facebook. Zijn plan faalde jammerlijk en hij werd bij terugkeer in Engeland gearresteerd. Daarmee viel zijn heldhaftige imago ook meteen in duigen.

Overigens maken niet alleen mensen zich schuldig aan pseudocide: veel dieren gebruiken deze overlevingstactiek. Immers, als je dood bent word je met rust gelaten. Verschillende reptielen, vogels en knaagdieren passen de truc toe.