'Uitbreidingsmoeheid' is er niet alleen bij de huidige EU-lidstaten

• Mitra Nazar en Iris de Graaf

De Balkanlanden hebben er meer dan vijftien jaar op moeten wachten, maar vandaag is het zover. Op een top in Sofia wordt gesproken over de vraag of de de Balkan-zes (Servië, Bosnië, Albanië, Montenegro, Macedonië en Kosovo) klaar zijn om toe te treden tot de Europese Unie.

Maar zien die landen dit, na al die jaren wachten, nog steeds zitten? En waarom duren de onderhandeling al zo lang?

Voordat we verder gaan, eerst een antwoord op de vraag hoe toetreden tot de EU eigenlijk gaat. Lees het in onze infographic:

Inwoners van Balkanlanden zijn overwegend sceptisch als ze de toespraken en beloftes van EU-leiders horen. Dat blijkt uit een peiling van de Balkan Barometer van eind vorig jaar. Van ondervraagden in alle zes de Balkanlanden, gelooft ongeveer een derde dat hun land toch nooit lid zal worden van de Europese Unie.

In Kosovo en Bosnië zijn de mensen het meest enthousiast over de Europese Unie. Dat zijn precies de landen die nog het langst moeten wachten tot het zo ver is. En in Servië, een van de zogenoemde 'frontrunners', zijn ze juist het minst positief over een toekomst in de EU.

In één ding zijn alle Balkanlanden echter eensgezind: steeds minder mensen geloven dat het ooit echt gaat gebeuren. Correspondent Mitra Nazar peilde in de Servische hoofdstad Belgrado de stemming:

Volgens Bert van Slooten, correspondent in Brussel, moet de Nederlandse politiek niets hebben van een EU-uitbreiding in Zuidoost-Europa. "Niemand zit daar in Den Haag op te wachten en ze vrezen de gesprekken in Sofia." Nederland is volgens hem tegen de uitbreiding, omdat een aantal Balkanlanden nog steeds hoog staan op lijstjes van corrupte landen. Verder zijn een groot aantal regionale conflicten nog niet opgelost.

Ook Frankrijk ziet niets in uitbreiding. "President Macron vindt dat de huidige EU, na het vertrek van de Britten, eerst zelf de zaak op orde moet hebben."

Eeuwige wachtkamer

Maar 'uitbreidingsmoeheid' is er dus niet alleen bij de huidige EU-lidstaten. Het is er ook al bij de landen die in de wachtkamer staan. Een van de redenen: het duurt ze allemaal veel te lang. Zo staat Servië al zeventien jaar in de wacht. Intussen is het een komen en gaan van hoge EU-functionarissen. Ze bezoeken de Balkanlanden, houden hoopvolle speeches, maar voor de gewone mensen lijkt er weinig te veranderen.

Servië en Montenegro staan te boek als die bekende 'frontrunners', de eerste twee westelijke Balkanlanden die erbij zouden kunnen komen. Mits ze zich houden aan de regels, hervormingen doorvoeren en positieve punten scoren op een waslijst aan voorwaarden. Dan zou het in 2025 kúnnen gebeuren. Maar, benadrukte Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker eerder dit jaar: dat is op z'n vroegst.

Mensen weten simpelweg niet meer wat het EU-lidmaatschap ze zal brengen. Ter vergelijking kijken ze naar buurland Kroatië, dat in 2013 als laatste lid werd van de Europese club. Kroatië ging een soortgelijk proces door. Eerst jarenlang in de wachtkamer, hervormingen doorvoeren, hard werken, maar toen het eindelijk gebeurde, stagneerde de vooruitgang.

Nu, jaren later, is Kroatië niet veel beter af, zeggen critici. Zelfs de president ten tijde van de toetreding, Ivo Josipovic, haalde vorig jaar flink uit over gebrek aan veranderingen in Kroatië.

Zaken als corruptie, persvrijheid en de onafhankelijkheid van het rechtssysteem zijn in Kroatië niet significant verbeterd, net als in andere lidstaten Roemenië en Bulgarije. Ook loopt het land langzaamaan leeg. Elk jaar verlaten naar schatting 50.000 Kroaten het land voor een beter leven in andere EU-landen.

Het devies

Ook in Servië bestaat de vrees dat het proces van toetreden beter voor het land is dan het toetreden zelf. Zodra een land lid is geworden, gaat de druk van de ketel, en kunnen regeringsleiders weer doen wat ze willen zonder al te veel kritische blikken uit Brussel, is het devies.

Ook Hongarije, dat steeds meer trekken vertoont van een autoritaire één-partijstaat, is daar een sprekend voorbeeld van, schrijft de Servische opiniemaker Sran Cviji. "Balkanleiders beginnen te geloven dat ze Orbáns model van democratie kunnen importeren. Als de EU Hongarije verder laat afglijden, kan Brussel er zeker van zijn dat de Balkanlanden volgen."

Uit de Russische invloedsfeer

Ondanks alle bezwaren tegen het mogelijke EU-lidmaatschap van de Balkanlanden, realiseert de Europese Commissie zich dat het gebied begeerd wordt door concurrerende grootmachten, vertelt Van Slooten. "De Russen zijn zeer actief in landen als Montenegro en Servië." Ook landen als Turkije en China proberen hun invloed uit te oefenen in de Balkan-zes. Hierdoor voelt de noodzaak om meer Europees perspectief te bieden toch echt groot.