InSight op weg: is Mars hard van buiten maar zacht van binnen?

• Ivo Landman

  redacteur Online

Een Marslander die nu eens een keer niet naar water of sporen van leven op zoek gaat. Vandaag is iets na 13.00 uur InSight vertrokken naar de rode planeet. De lander gaat voor het eerst Marsbevingen meten en de temperatuur onder het oppervlak vastleggen.

Seismometer

InSight lijkt als twee druppels water op een andere lander, Phoenix, die in 2008 een succesvolle landing maakte bij de noordpool van Mars. Alleen heeft InSight geen schep bij zich zoals Phoenix, maar een seismometer.

Het met camera's en uitvouwbare zonnepanelen uitgeruste apparaat moet eind november landen in Elysium Planitia, een paar honderd kilometer van de krater waar rover Curiosity rondrijdt. InSight gaat daar onderzoeken of de grond weleens trilt op Mars.

Het is nog helemaal de vraag of er Marsbevingen zijn. Want zoveel als bekend is over het oppervlak, zo weinig weten we over de binnenkant van de planeet, vertelt Arwen Deuss. Zij is hoogleraar seismologie aan de Universiteit Utrecht.

Er is nog nauwelijks seismologisch onderzoek gedaan op andere hemellichamen dan de aarde. "Op de maan is dat tijdens de Apollo-missies wel gedaan, maar in die data zit zo veel ruis dat we er weinig mee kunnen. En de Marslanders Viking 1 en 2 hadden ook een seismometer, maar die zat boven op de landers. Op die manier meet je vooral wind en trillingen van de instrumenten. Geen Marsbevingen."

De seismometer van InSight staat straks wel op de grond. Als er Marsbevingen voorkomen, kunnen wetenschappers uit de data van die schokken afleiden hoe het binnenste van de planeet eruitziet. Planeetwetenschappers hebben aanwijzingen dat die bevingen inderdaad voorkomen. Mocht de Marsgrond niet trillen, dan kunnen ook de schokken van inslaande meteorieten gegevens leveren.

Onderzoekers willen vooral weten of de planeet een vloeibare kern heeft, zoals de aarde. Deuss: "Op aarde creëert die vloeibare kern ons magnetisch veld, dat ons beschermt tegen kosmische straling. Wat we willen weten, is hoe dat op Mars zit. Mars had vroeger een magnetisch veld, dat kunnen we afleiden uit gegevens van oud vulkanisch gesteente, maar nu niet meer. Hoe komt dat? Dat weten we niet, dus moeten we ernaartoe."

Doordat er geen magnetisch veld was om de planeet te beschermen, heeft straling van de zon langzaam maar zeker de atmosfeer van Mars weggeslagen totdat alleen nog een een uiterst ijle dampkring overbleef. Volgens een theorie kan ook de vloeibare kern van de aarde ooit, over honderden miljoenen jaren, zo ver afkoelen dat ook hier het magnetisch veld verdwijnt.

InSight gaat niet alleen bevingen meten. Er is ook een instrument dat precies meet hoe Mars ronddraait. De planeet draait in 24 uur en 39 minuten niet precies om zijn as zoals de aarde, maar wiebelt een beetje. InSight moet die afwijking vastleggen. De lander heeft ook nog een soort klopboortje aan een kabel bij zich. Die moet zich zo'n 5 meter de Marsgrond in hameren om op die diepte de temperatuur te meten en registeren hoeveel warmte er vanuit de kern van Mars komt.

Dat experiment is - er is geen ontkomen aan - toch weer heel interessant voor het onderzoek naar (vroeger) leven op Mars. Het oppervlak wordt gebombardeerd door een enorme dosis straling en de temperatuur schiet op en neer van +10 graden Celsius tot zo'n -60 graden.

Maar een paar meter onder de grond zijn die omstandigheden heel anders, verwacht astrobiologe Inge Loes ten Kate. "Onder het oppervlak is er veel minder straling en zijn er ook minder van die uitschieters in de temperatuur. Daardoor kunnen er niches voor leven zijn ontstaan." InSight zal mogelijke sporen van leven diep onder de grond niet kunnen herkennen, daar zijn de instrumenten niet toe in staat.

2,4 miljoen namen

Nog iets bijzonders aan de Marsmissie`van InSight: er liften twee minisatellieten mee, cubesats, die data over de afdaling en landing van InSight moeten doorsturen.

En InSight gaat dan wel niet op zoek naar leven, de namen van 2,4 miljoen mensen zullen straks wel voortleven op het oppervlak van de buurplaneet. Op twee kleine chips zijn met een elektronenstraal de namen geëtst van degenen die zich na een oproep van NASA daarvoor hebben aangemeld. Wie de namen wil lezen, heeft een goede microscoop nodig: de letters hebben de breedte van een duizendste van een haar.