Feestje voor de sterrenkunde: 1,6 miljard sterren in kaart gebracht

• Ivo Landman

  redacteur Online

Een grote stap voor de sterrenkunde: vanaf vandaag beschikken astronomen over een veel betere 3D-kaart van ons Melkwegstelsel. De meetgegevens van bijna 1,7 miljard sterren, verzameld door de Europese satelliet Gaia, worden vrijgegeven. "Het wordt een feestje voor de sterrenkunde", verwacht hoogleraar Amina Helmi van de Rijksuniversiteit Groningen.

Gaia brengt de sterrenhemel sinds 2014 in kaart en kwam in 2016 al met een eerste dataset met de gegevens van miljoenen sterren. In de daarop gebaseerde kaart waren ook oude, minder nauwkeurige gegevens van de Hipparcos-satelliet verwerkt.

De data van de oude satelliet zijn nu niet meer nodig, zegt missieleider Fred Jansen van ruimtevaartorganisatie ESA. "Alles in de nieuwe dataset is afkomstig van Gaia. Daardoor zijn de gegevens consistenter en nauwkeuriger. We begrijpen daardoor meer van de geschiedenis van ons eigen Melkwegstelsel."

Om te snappen hoe groot het verschil is tussen de oude data en die van Gaia, maakt Jansen de vergelijking met satellietfoto's van de aarde. "Vandaag de dag kijk je er niet meer van op dat je je eigen huis kan vinden op Google Earth. Vroeger was je al blij als je Zeeland kon zien."

De satelliet kan heel precies zien hoe ver een ster staat, hoe hij beweegt en welke kleur hij heeft wat weer van alles zegt over de leeftijd van de ster. Tot nu toe was dat niet zo precies bekend, en zeker niet van zo'n enorme hoeveelheid sterren. "Deze stap is zo groot, dat je wel kunt spreken van het tijdperk vóór en na Gaia", stelt Helmi. "Deze gegevens kunnen heel veel vragen in de sterrenkunde beantwoorden, maar er zullen ook weer nieuwe vragen naar boven komen."

Eind 2020 zal opnieuw een dataset worden vrijgegeven, met gegevens die nog weer nauwkeuriger zijn doordat Gaia dezelfde sterren steeds opnieuw meet. Door naar minieme verschillen in helderheid te kijken is vast te stellen welke sterren waarschijnlijk planeten hebben.

"De kracht zit in de hoeveelheid sterren die we waarnemen. Als maar één op de miljoen sterren zoiets heeft, dan nog detecteert Gaia er 1500", zegt Jansen. De enorme hoeveelheid sterren die Gaia meet, vormt overigens nog steeds maar 1 procent van alle sterren in ons Melkwegstelsel.

Ook ESA kan een feestje vieren, want voor de Europese ruimtevaartorganisatie is de Gaia-missie ook een technologische triomf. Om dit niveau van precisie te bereiken - Gaia zou de groei van een mensenhaar op de maan kunnen meten - moet de satelliet enorm stabiel zijn. "Dat betekent bijvoorbeeld dat de computers altijd ergens mee bezig moeten zijn, zodat ze niet het ene moment minder stroom trekken dan het andere moment, want dat kan al voor afwijkingen zorgen."