Verzet in Drenthe wilde groot aantal Joden bevrijden uit Westerbork
Het verzet in Drenthe is van plan geweest met een overval op doorgangskamp Westerbork een groot aantal Joden te bevrijden. De actie werd vanaf september 1943 voorbereid. Er was het voor die tijd astronomisch hoge bedrag van 30.000 gulden voor beschikbaar. Met vrachtwagens zou het kamp worden binnengereden om veertig tot enkele honderden Joden te bevrijden.
Het tot nu toe onbekende bevrijdingsplan staat beschreven in het vandaag gepubliceerde dagboek van Arnold Douwes. Hij zette samen met zijn joodse vriend Max Léons het onderduikwerk in Drenthe van de legendarische Johannes Post voort.
Het plan ontstond toen de bevolking van doorgangskamp Westerbork sterk terugliep, doordat er steeds minder Joodse Nederlanders naar het kamp werden gebracht, terwijl de transporten vanuit Westerbork naar de vernietigingskampen nog door gingen. "Het zag ernaar uit, dat het kamp binnen enkele maanden kon worden opgeheven. Het was dus nu of nooit", aldus historicus Johannes Houwink ten Cate, hoogleraar Holocaust- en genocidestudies aan de Universiteit van Amsterdam. "Ontsnappen uit Westerbork was moeilijk. Het lukte slechts rond de driehonderd mensen, meestal eenlingen die buiten het kamp te werk waren gesteld."
Met twee vrachtwagens
De actie van Douwes werd opgezet nog voordat onder leiding van verzetsman Bastiaan Ader, een predikant uit Nieuw Beerta, in 1944 een al bekend plan werd gesmeed. Die wilde met behulp van een trein zoveel mogelijk Joden uit Westerbork bevrijden.
Het idee van Douwes en de zijnen was om met behulp van mensen binnen het kamp een overval te plegen met twee vrachtwagens. Daarmee zouden ten minste veertig Joodse geïnterneerden uit Westerbork worden weggereden, om door Arnold en Douwes en Max Léons vanuit het bos over verschillende onderduikadressen te worden verspreid.
Tijdens geheime vergaderingen in een hotel en een woonhuis in Amsterdam en op een onbekende plaats in Hoogeveen werd het plan uitgewerkt met behulp van een plattegrond van Westerbork. Voldoende geld was er ook; het toentertijd enorme bedrag van 30.000 gulden was beschikbaar.
Waar kwamen die 30.000 gulden vandaan?
Er bestonden echter ook aarzelingen bij de door deze verzetsgroep geraadpleegde illegale werkers, onder wie de onbekende gever van de 30.000 gulden en de bekende Drentse verzetsman 'Victor' (echte naam: Albert Rozeman) in Hoogeveen. 'Victor' was bang dat de overval zou uitlopen op een bloedbad. Of dat na de actie zware Duitse represailles zouden volgen. Uiteindelijk ging het plan niet door nadat twee betrokkenen in januari 1944 in Amsterdam waren gearresteerd.
Volgens Houwink ten Cate is de tijd rijp voor onderzoek naar bevrijdingsacties in Westerbork. "Waar kwam die 30.000 gulden vandaan?"
Ook elders in zijn dagboek noemt Douwes, als het gaat om het vrijkopen uit Westerbork van de Joodse verzetsvrouw Thea, zo'n hoog bedrag. "Wie had dat geld? Was dit om de marechaussee om te kopen? Dat is goed mogelijk. Maar we weten het niet, en daaraan merk je dat meer onderzoek naar bevrijdingsacties in Westerbork door het verzet zeer noodzakelijk is. We kunnen nu immers niet uitsluiten dat er nog meer van deze plannen hebben bestaan."