Maartje wordt de eerste Nederlander met nieuwe handen
De voorbereidingen lopen al drie jaar, maar nu is alles wel zo ongeveer klaar. Als er twee geschikte handen beschikbaar komen, dan kan Maartje Bijl een dubbele handtransplantatie krijgen. Ze heeft nu op de plaats waar vroeger haar handen zaten aan de ene kant een stomp die ook aan de onderarm beschadigd is en aan de andere kant alleen nog een midhand, een hand zonder vingers.
Het is niet erg bekend dat handen getransplanteerd kunnen worden. Het donorcodicil en de donorwet vermelden die mogelijkheid ook niet. Bijls artsen van het Radboudumc in Nijmegen zouden graag zien dat daar verandering in komt. Ze voeren daarover overleg met de Nederlandse Transplantatie Stichting en het ministerie van VWS. In april is er een nieuwe afspraak tussen de drie partijen.
Nu mogen artsen nabestaanden alleen om de handen van hun geliefde vragen als die een volledig donorcodicil heeft. Zodra iemand iets van donatie uitzondert mogen artsen niet meer om de handen vragen. Maar ook als de Orgaandonatiewet op dit punt gewijzigd zou worden blijven handtransplantaties ingewikkeld, omdat handen minder lang geschikt blijven voor transplantatie dan organen.
Bloed
"Het gaat erom dat de handen zo kort mogelijk zonder bloedtoevoer blijven", legt Steven Hovius uit. Hij is hand- en onderarmchirurg in het Radboudumc. Hovius leidt samen met collega Ulrich het team dat de dubbele handtransplantatie gaat uitvoeren als er geschikte handen voor Bijl gevonden worden.
"Dat betekent dat de handen eigenlijk uit Nederland moeten komen. Stel dat je in Rome een stel geschikte handen beschikbaar zou hebben, dan verstrijkt er te veel tijd. Spieren kunnen niet langer dan zes uur zonder bloed. Daarna treedt er onomkeerbare schade op en kun je dus minder doen met de handen", zegt Hovius.
"Dus in die maximaal zes uur moeten de handen naar het Radboudumc vervoerd worden en moet de bloedtoevoer weer aangesloten worden." Voordat de donor geopereerd wordt moeten er eerst bloedtesten uitgevoerd worden. In die tijd moet Maartje Bijl alvast naar het ziekenhuis komen om voorbereid te worden op de operatie.
Complex
De operatie zelf is ingewikkeld. Hovius vertelt dat er in de onderarm 26 spieren zitten en drie grote zenuwen. In de handen die aangezet worden 14 spieren. "En dan zijn er nog de bloedvaten en botten. Alles moet perfect aan elkaar gezet worden."
Hovius en een grote groep collega's met verschillende specialismen hebben uitgebreid geoefend op de operatie. Daarvoor zijn armen gebruikt van lichamen die ter beschikking van de wetenschap zijn gesteld. Verder zijn er met behulp van 3D-printers mallen gemaakt van de stomp en de midhand van Maartje Bijl.
"Iedereen weet wat er van hem verwacht wordt zodat we zo min mogelijk communicatieproblemen kunnen krijgen op de operatiekamer", zegt Hovius. Er zijn meer mensen getraind dan uiteindelijk bij de operatie betrokken zullen zijn, omdat die niet planbaar is en het dus onduidelijk is wie er wel of niet dienst zullen hebben.
Bloedvergiftiging
De dubbele handtransplantatie waar Maartje Bijl nu op wacht is een primeur voor Nederland. De 44-jarige kapster mist ook haar onderbenen, maar heeft daarvoor protheses aangemeten gekregen. Ze liep in 2014 een ernstige bloedvergiftiging op die amputatie van haar handen en onderbenen noodzakelijk maakte.
"Ik heb het maar net overleefd", vertelt ze. "Ik werd op een gegeven moment ziek en ben in bed gekropen. Ik dacht dat ik griep had, maar werd zieker en zieker." Haar huisarts liet Bijl met spoed opnemen in het ziekenhuis, maar toen was het eigenlijk al te laat.
"Ik heb twee weken in coma gelegen en toen ik wakker werd zag ik meteen mijn afgestorven handen. Toen wist ik dat ik mijn passie verder kon vergeten. Kapster zijn was echt mijn passie."
Wachtstand
Bijl is drie jaar geleden begonnen met de voorbereidingen op de operatie waarop ze zo hoopt. "Ik heb mijn leven toen eigenlijk in de wachtstand gezet. Ik wilde een studie gaan doen, maar dat heb ik niet gedaan vanwege de operatie."
Recent is ze toch weer aan het werk gegaan. In haar oude vak. "Ik train nu meiden die kapster willen worden of kapsters die bijgeschoold moeten worden Ik kan niets meer voordoen. Dat is soms wel lastig, maar meestal komen we er wel uit."
Als de transplantatie eenmaal heeft plaatsgevonden wacht een langdurige en zware revalidatieperiode. "Die zie ik als een hele goede tijdsinvestering in de rest van mijn leven", zegt ze. Als de telefoon gaat schiet het altijd even door haar hoofd: zou het ziekenhuis bellen om te zeggen dat er handen zijn? Maar ze beseft terdege dat het wachten lang kan duren.
Maartje Bijl was vrijdag te gast op een besloten symposium over handtransplantatie in het Radboudumc. Daar was ook de Oostenrijkse politieman Theodor Kelz. In 1994 werd hij als bomexpert van de politie in Klagenfurt in het zuidoosten van Oostenrijk bij een verdacht pakketje geroepen. Toen hij dat door een scanapparaat haalde ontplofte het. Kelz verloor beide handen.
Zes jaar later, in maart 2000, kreeg hij vierhonderd kilometer verderop in het Universiteitsziekenhuis in Innsbruck twee nieuwe handen. Wereldwijd was hij de tweede patiënt die zo'n transplantatie onderging. De eerste dubbele handtransplantatie was in januari 2000 in het Franse Lyon.
Zeventienhonderd uur fysiotherapie verder functioneren Kelz' handen naar volle tevredenheid. Ook het gevoel is terug. Alleen sommige fijnmotorische handelingen, zoals het dichtmaken van een boordknoopje, lukken Kelz nog niet.
Maartje Bijl zou ervoor tekenen.