Turkije-deal drong aantallen terug, maar Balkanroute is nog springlevend

"Pakistan, Iran, Turkije, Griekenland, Macedonië, Servië." Muhammad (30) uit Pakistan somt op welke landen hij heeft doorkruist voor hij tien dagen geleden in Belgrado aankwam. In Turkije stak hij de grens naar Griekenland over via de rivier de Evros. "Het was niet makkelijk", zegt hij. "Maar de politie heeft ons niet gepakt. Ik heb ze niet gezien."

De aantallen zijn sinds de EU-Turkije-deal van 18 maart 2016 weliswaar flink gedaald, de bekende Balkanroute is nog springlevend. Nog elke dag komen vluchtelingen en migranten aan in Servië. Ze komen uit de richting van Bulgarije of van Griekenland. Vrijwel allemaal waren ze daarvoor in Turkije.

In een park tegenover het busstation in het centrum van Belgrado zit de jonge Afghaanse Sjiah op een bankje. Hij reisde via Turkije naar Bulgarije en zo verder naar Servië, waar hij nu al vijf maanden verblijft. Hij is uitgeput, hij komt net terug van de Roemeense grens.

Hij betaalde een smokkelaar 800 euro om van Servië naar Roemenië te komen, en daarna verder te reizen naar Hongarije. Hij zou in Roemenië worden opgepikt door een smokkelbusje, maar de politie was eerder. "Ik werd opgepakt en teruggebracht naar Servië", vertelt hij.

De Balkanroute is sinds de Turkije-deal complexer, gevaarlijker en meer ondergronds geworden. De route is een walhalla voor smokkelaars, die opereren in complexe netwerken met hulpsmokkelaars in alle tussenlanden.

Eerder deze maand werd een smokkelaarsnetwerk opgerold in Timisoara (West-Roemenië), smokkelaars die vermoedelijk duizenden vluchtelingen en migranten hielpen om via de Balkan naar hun gewenste eindbestemming in West-Europese landen te komen voor 4000 tot 5000 euro per persoon. Ze communiceren via encripted messenger apps als Viber en WhatsApp. Ze worden vervoerd in vrachtwagens of busjes, drie of vier grenzen over, zonder gezien te worden. Er zijn vrachtwagens gevonden met dubbele bodems van zo'n 50 centimeter, waaronder mensen verstopt worden.

Het is moeilijk te zeggen hoeveel migranten en vluchtelingen de Balkanroute doorkruisen. Volgens de Duitse overheid komen er maandelijks ongeveer 15.000 mensen aan in Duitsland, waarvan het overgrote deel via de Balkanroute komt. In Servië, het belangrijkste doorreisland, worden maar 500 tot 1000 mensen per maand geteld. Het grootste deel lukt het dus om ongezien, vermoedelijk met de hulp van smokkelaars, de Balkan over te steken.

"We kunnen door een straatje rijden en opeens ontdekken dat daar 200 mensen in een leeg pand zitten", zegt Miodrag Cakic, migratieanalist en directeur van de NGO Refugee Aid Serbia (RAS). "Dat gebeurt in het centrum van Belgrado, voor onze neuzen. En in het noorden dichter bij de grenzen. We weten absoluut niet hoeveel er zijn, en waar ze allemaal zitten."

Daarnaast zijn er nieuwe zijroutes geopend, zoals vorig jaar via Roemenië (vanuit Servië via Timisoara naar de Hongaarse grens). Sinds begin dit jaar is Bosnië-Herzegovina erbij gekomen. In Sarajevo komen nu migranten aan uit zuidelijke richting, uit Griekenland, via Albanië en Montenegro. Ze proberen door te trekken naar Kroatië, Slovenië en verder Europa in.

"Als we het hebben over aantallen alleen, ja dan heeft de Turkije-deal misschien succes gehad", zegt Cakic. "Maar er is geen deal of beleid dat deze mensen zal tegenhouden hun reis toch te beginnen. Het enige verschil is dat die reis nu veel traumatischer en gevaarlijker is dan die was voor maart 2016."

Door de EU-Turkije-deal is het moeilijker geworden om illegaal de grenzen van Hongarije en Kroatië over te steken, maar het is niet onmogelijk. Migranten zitten soms maandenlang in Servië, tot het ze wel lukt lopend de grens over te komen, of tot ze het geld hebben om smokkelaars te betalen.

"We zien nu mensen die voor de tweede keer de Balkanroute nemen", zegt Cakic. "Ze bereikten Duitsland of een ander EU-land. Ze werden uitgezet naar Bulgarije, of zelfs naar het land van herkomst. En nu proberen ze het opnieuw."

Geen verantwoordelijkheid

Een van de bedenkers van de EU-Turkijedeal, Gerald Knaus, ziet dat EU-lidstaten genoegen nemen met het feit dat de aantallen migranten zijn teruggedrongen, en dat nu niemand meer verantwoordelijkheid lijkt te willen nemen voor herverdeling en de slechte omstandigheden in opvangkampen op de Griekse eilanden. "Men is blij met hoe de situatie nu is, en dat is frustrerend en kortzichtig", zegt hij.

"Om de deal stand te laten houden moeten omstandigheden in kampen op de Griekse eilanden humaner, asielprocedures sneller en er moet een beter mechanisme komen om mensen terug te sturen en te herverdelen", zegt hij. "Europese regeringsleiders moeten de Turkije-deal serieuzer gaan nemen."