Referendum leeft ondanks 2 miljoen euro subsidie (nog) niet echt
Nu het laatste weekend voor het referendum over de Inlichtingenwet is aangebroken, zou de campagne wel zo ongeveer op zijn zichtbaarst moeten zijn. "Maar als gewone nieuwsconsument zie je nauwelijks iets voorbij komen", zegt Erik van Bruggen van campagnebureau BKB.
"Als dit referendum een afzonderlijke datum had gehad, was het qua opkomst een drama geworden", zegt de campagnedeskundige. Als de opkomstdrempel gehaald wordt, is dat volgens hem vooral te danken aan het meeliften op de opkomst van de gemeenteraadsverkiezingen. Die vinden op dezelfde dag plaats.
Toeterend
Hoe anders was het gesteld met de zichtbaarheid in aanloop naar het Oekraïne-referendum. Toen GeenPeil-voorman Jan Roos toeterend met een beschilderde bus van stad naar stad reed om Nederland enthousiast te krijgen voor de stembusgang. "Al was het soms heel irritant, het maakte wel dingen los. En daardoor de campagne zichtbaarder", zegt Van Bruggen. "De groep die vorige keer zo effectief campagne voerde, werd geleid door een aantal sterke persoonlijkheden."
Ook zaten er een aantal blikvangers tussen de subsidietoekenningen voor het Oekraïne-referendum. Zo was er de 50.000 euro voor de verspreider van bedrukte wc-rollen en ging er geld naar het uitdelen van stroopwafels, weliswaar gecombineerd met flyers.
De referendumcommissie vond het allemaal prima, had geen inhoudelijk oordeel en subsidieerde rijkelijk. De commissie mag voor elk raadgevend referendum twee miljoen euro subsidiegeld verdelen over aanvragers voor voor-, tegen- en neutrale campagne. Dit om maatschappelijk debat over het thema van het referendum te stimuleren.
Beschaafd
Ook voor het referendum over de Inlichtingenwet was er twee miljoen euro subsidiegeld verdelen. Dat geld ging niet helemaal op: met name geld voor de voor-campagne bleef op de plank liggen, maar toch werd een groot deel uitgedeeld. Aan heel beschaafde ideeën, zoals websites, debatten en flyers. Daardoor misschien ook een tikje saai, en minder aandacht genererend.
Wie zoekt, vindt in ieder geval een deel van die initiatieven inmiddels terug. Stichting Follow Focus kreeg bijna 40.000 euro voor het 'verspreiden van een videocampagne via Facebook', een voor-campagne. Vijf van de zes geplande video's staan inmiddels online. Wie op zoek is naar serieuze informatie over de wet, moet nog even verder zoeken. "Ons idee was een onverwachte, komische campagne te maken, waarin we angsten die leven rond het invoeren van de WIV onderuit halen", zegt Jaro Gevers. Hij werkte met zo'n twintig mensen twee weken aan alle filmpjes.
Minister Ollongren bijvoorbeeld deze week bij Nieuwsuur, maar liever mengen ze zich niet in het debat.
De Tweede en Eerste Kamer stemden al in meerderheid vóór de nieuwe Inlichtingenwet. De regering is daardoor, net als bij het Oekraïne-referendum, hoe dan ook onderdeel van de voor-campagne. Al werd daar geen subsidiegeld voor aangevraagd door politieke partijen.
"Het kabinet heeft gekozen voor non-existente campagne", zegt Van Bruggen. "Je ziet ze wel hier en daar. Minister Ollongren bijvoorbeeld deze week bij Nieuwsuur, maar liever mengen ze zich niet in het debat." Dat lijkt hem verstandig. "Je loopt met zo'n referendum toch ook het risico dat mensen hun tegenstem als tegenstem richting de overheid gebruiken."
Meest zichtbare groep
Wat de zichtbaarheid ook niet ten goede komt: de meest zichtbare groep mensen rond het referendum, de studenten die het af wisten te dwingen, heeft er juist voor gekozen om zich iets minder prominent op te stellen. "We wilden duidelijk maken dat deze wet voortkomt uit een brede coalitie. We waren bang dat anders het beeld zou ontstaan dat het alleen maar gaat om een paar studentjes die hard schreeuwen", zegt een van de studenten, Luca van der Kamp.
Desondanks hebben ze het maximum van 50.000 euro aangevraagd. "Daarvan hebben we onder meer een t-shirtcampagne opgezet. Mensen sturen we dan een t-shirt, waarna ze een foto posten van zichzelf met het t-shirt aan", zegt Van der Kamp. "We proberen een wat jonger publiek aan te spreken."
Privacy First en Bits of Freedom, twee van de meest bekende tegenstanders van de Inlichtingenwet, besteden het geld onder meer aan advertenties op radio, tv, in kranten en op internet. Privacy First heeft daarnaast een debatavond met een livestream georganiseerd (een dure grap, aldus de organisatie) en Bits of Freedom heeft 100.000 flyers verspreid.
Campagnemanager Eveline Prins van Bits of Freedom snapt het beeld van een ontbrekende campagne wel. "Er zijn bij deze campagne natuurlijk ook veel relatief kleine partijen actief", zegt ze. Bij het Oekraïne-referendum waren GeenPeil en Forum voor Democratie in staat om zich veel aandacht naar zich toe te trekken. Ook Vincent Böhre van Privacy First ziet dat. "Bij het vorige referendum was het wat meer een hype. Maar misschien is dat ook goed. Want nu is het debat in de media en op debatavonden wel heel inhoudelijk."
Wirwar aan informatie
"Het is lastig om zichtbaar te worden in de wirwar die er aan informatie is", zegt Pim Peterse namens Stichting Lokale Onderzoeksjournalistiek, die subsidie kreeg (48.095 euro) voor een neutrale campagne. "Ik hoor het ook van andere partijen die subsidie hebben gekregen. Er lijkt weinig animo te zijn voor het onderwerp."
Van het subsidiegeld lanceerden ze onder andere een website, verspreidden informatieboekjes in bibliotheken en organiseerden debatten. Peterse richt zich vooral op de website. De bezoekersaantallen noemt hij wisselend. "Ik had gehoopt dat het er meer zouden zijn, maar al krijg je maar één procent van de Nederlanders zo ver dat ze zich verdiepen, dan is het al winst", vindt hij.
In Nijmegen vindt vandaag het 'Niks Te Verbergen Festival' plaats, ook georganiseerd met neutraal subsidiegeld. Met sprekers, debat en kunst, en afsluitend met een gemaskerd bal. Volgens de organisatie is er lokaal flink gepromoot, en heeft dat in de regio tot veel bekendheid geleid.
Teruggave
Zichtbare campagne of niet: na afloop van het referendum moeten degenen die subsidie toegekend hebben gekregen, verantwoorden wat ze met het geld gedaan hebben. Zijn de begrote kosten niet gemaakt, of komen ze niet overeen met het opgeven doel, dan moet er worden terugbetaald. Na het Oekraïne-referendum moest 300.000 euro terug.