KNAW waarschuwt: 'ongewenst' onderzoek is ook nodig

De vrijheid van wetenschappers in Nederland kan in gevaar komen doordat onderzoekers steeds afhankelijker zijn van geldschieters. Dat schrijft de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) in een rapport.

De KNAW waarschuwt daarbij dat de onafhankelijkheid en academische vrijheid "kunnen worden belemmerd als de onderzoeker een grote bemoeienis toelaat van de opdrachtgever met de werkwijze, interpretatie en publicatie van de resultaten".

De KNAW constateert ook dat er een steeds grotere nadruk wordt gelegd op "maatschappelijk relevant onderzoek". "De samenleving krijgt steeds meer invloed op de onderzoeksvragen waarnaar de academische wereld onderzoek moet doen. Daardoor kan de ruimte voor onderzoeker-gedreven onderzoek in de knel komen."

Onderbelicht

Universiteiten hebben sinds 2000 steeds minder geld beschikbaar voor onderzoek, terwijl wetenschappers steeds meer taken krijgen. De druk om een succesvolle aanvraag te doen bij de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) kan ertoe leiden dat onderzoeksprojecten die innovatief zijn maar wetenschappelijk, maatschappelijk of politiek "risicovol" zijn niet meer van de grond komen.

Ook zijn universiteiten steeds afhankelijker van externe partijen, ook voor de financiering. Een nadeel daarvan is dat "sommige onderwerpen onderbelicht raken omdat er in de samenleving (tijdelijk) minder belangstelling voor bestaat".

Wouter Buikhuisen

Het rapport van de KNAW is een reactie op een motie van de Tweede Kamer uit 2017, van de VVD'ers Duisenberg en Straus, waarin de vraag werd gesteld of zelfcensuur en "beperking van diversiteit van perspectieven in de wetenschap" een rol spelen in Nederland. De KNAW stelt voorop dat er geen signalen zijn dat er "structureel sprake is van een beperking" van de vrijheid van wetenschappers, maar uit wel zorgen en stelt vast dat er verbeteringen nodig zijn.

De KNAW brengt een onderzoek van eind jaren zeventig van de criminoloog Wouter Buikhuisen in herinnering. Hij wilde kijken naar de biologische achtergronden van criminaliteit. Dat was destijds zeer omstreden en Buikhuisen zag zich genoodzaakt zijn onderzoek te staken. Volgens de KNAW zou een dergelijk onderzoek nu wel geaccepteerd worden en "rijst de vraag in hoeverre deze inperking de wetenschappelijke vooruitgang heeft belemmerd".

Diversiteit

De Akademie adviseert onder meer om voldoende ruimte te laten voor ongebonden onderzoek. Ook moeten wetenschappelijke instellingen nadrukkelijk aandacht besteden aan regelingen en codes voor integere wetenschapsbeoefening. Verder moet er aandacht zijn voor diversiteit, zodat onderzoekers uit verschillende wetenschappelijke stromingen komen.

De KNAW benadrukt dat in de motie uit de Tweede Kamer geen verzoek stond - "anders dan in het Tweede Kamerdebat en de media is gesteld" - om de politieke voorkeuren van wetenschappers in kaart te brengen.