Wat is mijn referendumstem waard op 21 maart?
Voor, tegen of blanco: uit die drie smaken mag je kiezen bij het referendum over de Inlichtingenwet op 21 maart. Maar wat gebeurt er als een meerderheid van de kiezers die nieuwe wet verwerpt, of hem juist steunt?
Een antwoord op die vraag krijg je hieronder. Eerst: waar gaat het referendum ook alweer over?
Om de uitslag van het referendum überhaupt geldig te laten zijn, moet minimaal 30 procent van de kiezers komen opdagen. Voor het Oekraïne-referendum van twee jaar geleden leek het erom te gaan spannen of die 'opkomstdrempel' gehaald zou worden. Uiteindelijk gebeurde dat wel, met 32 procent.
Omdat het referendum over de Inlichtingenwet op dezelfde dag is als de gemeenteraadsverkiezingen, op 21 maart, is de stap voor mensen om ook voor het referendum te stemmen mogelijk minder groot. Daardoor lijkt de kans dat de opkomstdrempel gehaald wordt wat groter.
Hoe de uitslag van het referendum ook is: na 21 maart is de politiek aan zet. Want de uitkomst wordt niet automatisch opgevolgd.
Wat zal er vervolgens gebeuren bij een uitgesproken 'nee'?
De Kiesraad schrijft daarover: als de meerderheid van alle kiezers tegen de wet stemt én de opkomst is hoger dan 30 procent van het totale aantal kiesgerechtigden, dan moet de wetgever de wet opnieuw in overweging nemen.
Maar dat betekent niet dat de Tweede- en Eerste Kamer bij een 'nee' automatisch verplicht zijn om opnieuw over de gehele wet te stemmen, legt hoogleraar staatsrecht Wim Voermans uit. "De regering mag het advies naast zich neer leggen. De nieuwe Inlichtingenwet zal er dus gewoon komen. Maar de wet schrijft wel voor dat de wetgever de wet opnieuw in overweging moet nemen. Er moet dus in de Kamer wel opnieuw gepraat worden over de wet."
Dat lijkt hem geen slecht idee. "Er zijn toch wel een paar redenen te bedenken om opnieuw naar de details van deze wet te krijgen", zegt hij. "Neem de termijn waarop ongerichte verzamelde tapgegevens bewaard mogen worden. Dat is drie jaar. In de lopende discussie hoor je dat veel mensen dat als lang ervaren. Zoiets is met een wijziging van de wet aan te passen."
De Tweede- en Eerste Kamer kunnen over eventuele wijzigingen stemmen, zonder dat de hele wet eerst van tafel moet. "De uitslag van het referendum zou bij de besprekingen kunnen worden meegenomen", zegt Voermans.
Maar helemaal afschaffen van de wet zal niet gebeuren, omdat de wet te belangrijk wordt gevonden voor terreurbestrijding en veiligheid, zegt ook Ron Fresen, politiek verslaggever bij de NOS. "Maar bij een sterk afgetekende tegenstem sluit ik niet uit dat samen met de oppositie en tegenstanders gekeken zal worden op welke punten de wet kan worden aangescherpt. Zoals dat eigenlijk ook gebeurde na het Oekraïne-referendum. Een paar zorgen bleken toen dominant. En daar is Rutte toch tot op zekere hoogte aan tegemoet gekomen."
En wat als er in meerderheid een 'voor'-stem klinkt?
De regering is uitgesproken voorstander van de nieuwe Inlichtingenwet. "De hoop van de meeste partijen, met name van het CDA, de VVD en de ChristenUnie, is dat er ook vanuit de samenleving breed draagvlak zal zijn", zegt Fresen. De partijen noemen het cruciaal dat in een veranderende tijd, waarin heel veel informatie via de kabel gaat, de mogelijkheden van de inlichtingendiensten daarop worden aangepast.
"Ze sluiten niet uit dat het gaat lukken met dat brede draagvlak. Ook omdat in de Tweede Kamer best veel partijen voor de wet waren", zegt Fresen. "Ook de PVV was bijvoorbeeld voor de nieuwe wet. Al vindt Wilders nu wel dat een tegenstem niet genegeerd mag worden."
Bij een uitgesproken 'voor' en ook als de opkomstdrempel niet gehaald wordt, en de uitslag niet geldig is, zal het proces gewoon doorgaan zoals gepland. Overigens is in het regeerakkoord vastgelegd dat de wet in de loop der tijd geëvalueerd moet worden, om bijvoorbeeld te kijken of de privacy wel genoeg gewaarborgd is.
Wat verandert er straks voor de inlichtingen- en veiligheidsdiensten?
Welke uitslag het referendum ook heeft, de nieuwe Inlichtingenwet treedt op 1 mei in werking. Eigenlijk worden nieuwe wetten opgeschort als er een referendum wordt gehouden, zo staat het in de Referendumwet. Maar in het geval van spoedeisende wetten gaan ze toch in. De bedoeling was dat de Inlichtingenwet al op 1 januari zou ingaan, maar dat lukte niet.
De inlichtingen- en veiligheidsdiensten mogen in de nieuwe wet onder meer op grotere schaal aftappen. Daar is kritiek op, maar volgens voorstanders is dat nodig om terroristen te kunnen opsporen en hackaanvallen te ontdekken. Ook mogen de AIVD en zijn militaire evenknie MIVD straks op grotere schaal hacken en dna-materiaal bewaren.
Wat gebeurt er als ik 'blanco' stem?
Naast 'voor' of 'tegen' kun je er ook voor kiezen om een blanco stembiljet in te leveren. Dat verschilt van niet stemmen: je ingeleverde stembiljet wordt dan wel niet op de 'voor' of 'tegen'-stapel gelegd, maar telt wel mee voor de opkomst. Omdat er bij referenda een opkomstdrempel van 30 procent geldt, is dat relevant.
