Voyeurisme en vervreemding bij hyperrealistische beelden in Kunsthal

• Lambert Teuwissen

  redacteur Online

De vermaning Niet Aanraken is noodzakelijk bij de tentoonstelling over hyperrealistische sculptuur in Kunsthal Rotterdam. Onwillekeurig wil je toch ervaren hoe die levensechte huid voelt, of er niet toch een ademhaling waarneembaar is, of de verzonken blik te verstoren is.

"Ik hoop dat bezoekers gedurende de tentoonstelling verschillende reacties hebben", zegt curator Eva van Diggelen. "Je moet er in eerste instantie even aan wennen. Dan ontdek je hoe knap het is gemaakt, net echt. En vervolgens kom je verder in de tentoonstelling, waar gespeeld wordt met formaat en vervorming, en komen er andere vragen op: hoe verhoud ik me hiertoe?"

Met 35 werken van 28 kunstenaars geeft het museum voor het eerst in Nederland een overzicht van hyperrealistische beeldhouwkunst. Apathische arbeiders van Duane Hanson. Een natuurgetrouwe baby van 5 meter door Ron Mueck. Confronterend naakt van Paul McCarthy. Breekbaar verkleinde vrouwfiguren van Sam Jinks. Siliconen, kunsthars en zelfs brons omgetoverd tot huid, vaak met authentieke haartjes of kleren.

Verslaggever Peer Ulijn wandelde alvast tussen de sculpturen door. Een rondleiding:

De Amerikanen Duane Hanson en John De Andrea gelden als de aartsvaders van de stroming. Hun keuze voor realisme was tegendraads in de jaren 60, zegt gastcurator Otto Letze. "Bij kunstopleidingen stond toen vooral abstracte kunst op het curriculum. Realistische stromingen waren uit den boze, tot de popartbeweging daar afscheid van nam. Toen men ging nadenken over massamedia gingen ook meer kunstenaars realistischer werken."

"De wens om het menselijk lichaam perfect na te bootsen heeft altijd al bestaan in de kunst. In de oudheid was het een van de belangrijkste thema's van kunstenaars", gaat Letze verder. "Hanson was niet geïnteresseerd in traditionele thema's, maar wilde de levensomstandigheden van alledaagse Amerikanen tonen."

"Hij was heel politiek. Hij zette mensen centraal die achterop waren geraakt. Hij wilde de lagere Amerikaanse middenklasse laten zien. Mensen die anders over het hoofd werden gezien. Je ziet het in hun ogen, de bedroefde blik van de onderklasse."

Hanson probeerde nog zo zorgvuldig mogelijk zijn modellen na te bootsen: voor Twee arbeiders liet hij twee Duitse museumconciërges naar Florida vliegen, waar hij afgietsels van hen maakte en hun haar en kleren gebruikte voor de beelden. Zijn opvolgers spelen juist met verhoudingen: door een model groter of kleiner af te beelden of helemaal te verstoren wordt het menselijk lichaam in een nieuw licht geplaatst.

"De beelden gaan onder je huid zitten", meent Van Diggelen. "Het is meer dan alleen die dubbelgangers; vergroting en verkleining hebben een bepaald effect. Normaal is een baby heel klein, maar nu moet je er ineens omheen lopen. Dat is een heel ander idee van een baby, terwijl ze nog steeds die kwetsbare blik heeft."

Letze krijgt kippenvel van een gekrompen vrouwfiguur. "Als het marmer was geweest dan zou het een geïdealiseerde vorm zijn. Maar doordat je nu vlees ziet, ervaar je het anders. Ik word overweldigd. Het voelt ongemakkelijk."

Hij wijst op een vrolijk gedrochtje van Patricia Piccinini. "Het roept vragen op. Als zoiets geboren wordt, houd je er dan evenveel van als van een normale baby? Wordt het anders opgevoed? Kan zoiets bestaan? Fundamentele vragen over leven, dood en verschillende tussenvormen."

Vergelijk de tentoonstelling daarom ook niet met Madame Tussauds. Die wassen beelden zijn bedoeld om een behoefte naar beroemdheden te vervullen, terwijl het werk hier wil ontregelen. "Madame Tussauds is een koude weergave van personen die we kennen van tv", redeneert Van Diggelen. "Deze beelden stellen mensen als jij en ik voor. Hier is meer gevoel, geen kille afspiegeling van een beroemdheid."

"Deze beelden geven een universeel gevoel van vervreemding, van voyeurisme, omdat je zo lang mag kijken naar iemand die er echt uitziet."