Verdriet en hoop op EU-steun in Bratislava na moord op journalist
"Ik zag de newsflash op mijn telefoon binnenkomen en ik geloofde het gewoon niet. Dit moet fake news zijn." De 19-jarige Slowaakse studente Karolina Farska denkt terug aan het moment, twee weken geleden, toen ze hoorde dat onderzoeksjournalist Ján Kuciak was vermoord. "Het maakte mij zo verdrietig, maar ook boos dat dit in ons land kan gebeuren, onze politici zijn hiervoor verantwoordelijk."
De journalist deed onderzoek in het oosten van Slowakije naar misbruik van Europese subsidies door de Slowaakse en Italiaanse maffia. In zijn huis in het dorp Velka Maca werd hij in zijn borst geschoten en zijn vriendin Martina door haar hoofd. De politie vermoedt dat leden van de Slowaakse regeringspartij van premier Robert Fico medeverantwoordelijk zijn.
Karolina Farska besluit na de moorden om met vrienden in verzet te komen en ze beginnen zich te organiseren. Op het centrale plein in Bratislava staat ze naast honderden kaarsen die zijn aangestoken voor de doodgeschoten journalist en zijn vriendin.
Een foto aan de poort
"We verwachten hier vandaag veel mensen om onze machthebbers te laten zien dat we dit niet pikken." Uiteindelijk zullen er zo'n 50.000 mensen op het centrale plein van de stad roepen om het opschonen van de politiek.
Op een uur rijden buiten de hoofdstad staat het huis waar Ján en Martina woonden en waar ze zijn vermoord. Er hangt een foto van hen aan de poort en ook hier komen mensen kaarsen neerzetten. Een overbuurman vertelt dat de maffiosi de slachtoffers meenamen naar de kelder van hun huis.
Kuciak en zijn vriendin woonden er pas drie maanden en waren nog volop aan het verbouwen. Toen de familie een paar dagen niets van hen hoorde, is de politie gaan kijken en werden de twee gevonden.
In Bratislava komt Patrik Dubovsky kaarsen aansteken, samen met zijn kinderen. "Ik wilde hen laten zien dat dit echt gebeurt, in Slowakije en dus in de EU."
"De EU redt ons hier", zegt hoofdredacteur Matus Kostolny van het dagblad Dennik. "Het lidmaatschap van de EU is het enige anker dat dit land nog een beetje normaal houdt. Het dwingt politici zich te gedragen als enigszins beschaafde mensen."
Hij kende Ján Kuciak als een van de weinige echte onderzoeksjournalisten in Slowakije. "Hij groef en haalde feiten boven tafel. Hij onthulde de grootste maffia-schandalen in het oosten van het land. Ook de politie zegt dat de moord daaraan gerelateerd is."
Slowakije was een relatief rustig land. Het kwam los van het communisme na een geweldloze fluwelen revolutie, maar onder de oppervlakte spelen corruptie en machtsmisbruik een grote rol.
Delegatie op bezoek
Een delegatie van het Europees Parlement is vandaag ook in Slowakije, om te onderzoeken wat er mis is in het land. Europarlementariër Sophie in 't Veld werd er niet geruster op na gesprekken die ze voerde met journalisten, politici en juristen. "Je voelt dat politici hier ongemakkelijk zijn en eromheen draaien. Het is goed dat we hier waren als signaal naar alle mensen die iets op hun kerfstok hebben. Maar ook laten we de mensen die zich zorgen maken, zien dat ze niet alleen zijn."
De delegatie uit Brussel wordt met alle egards ontvangen op het presidentieel paleis in Bratislava. Er staat een erewacht en er is een ontvangst met allure door president Andrej Kiska. Die ziet de komst van de Europarlementariërs als een steun in de rug voor zijn land. "We zijn één grote Europese familie", zegt hij. "Het is goed dat andere familieleden hier komen vragen hoe ze kunnen helpen."
Die hulp heeft de onafhankelijke en partijloze Kiska ook nodig. Hij vecht na de moorden een bittere politieke strijd uit met premier Fico. De medewerkers van de premier worden direct in verband gebracht met de moorden. Mensen uit zijn omgeving zouden banden onderhouden met de Slowaakse en Italiaanse maffia. De twee, de president en de premier, willen elkaar het liefst van het politieke podium duwen.
EU-correspondent Arjan Noorlander ging kijken bij het huis van de vermoorde journalist:
Door de politieke onrust schaart Slowakije zich bij een langer wordende lijst landen die zich weinig lijken aan te trekken van de normen en waarden uit Brussel. In Malta werd vorig jaar onderzoeksjournalist Daphne Caruana Galizia vermoord en werden de maffia en eigen politici aangewezen als waarschijnlijke daders. In Bulgarije, Roemenië, Hongarije en Polen wordt de met corruptie in verband gebrachte elite steeds machtiger en staat de vrije journalistiek zwaar onder druk.
De rijkere EU-landen in het westen beginnen hun geduld te verliezen met de aanhoudende corruptie. De tegenmaatregelen die worden overwogen zetten de Europese samenwerking op scherp. Lidstaten die de rechtsstaat niet respecteren, moeten geen subsidies meer krijgen, vindt ook het Nederlandse kabinet.
Studente Karolina Farska hoopt dat het allemaal niet zo ver hoeft te komen voor Slowakije. "We willen dat de regering verdwijnt, maar we willen ook laten zien dat we geloven in een democratisch Slowakije dat thuishoort in de EU."