Op de bodem van het Grevelingenmeer is het water dood

• Lisanne Wieringa

  redacteur Online

Aan de oppervlakte is er niets geks te zien aan het Grevelingenmeer. Maar volgens minister Cora van Nieuwenhuizen is de waterkwaliteit in het meer sinds het is afgesloten voor de Deltawerken erg verslechterd. En dus is besloten dat er extra openingen in de Brouwersdam komen. Is het dan echt zo slecht gesteld met de waterkwaliteit?

Ja, zegt boswachter William van der Hulle. Doordat het Grevelingenmeer van alle kanten omsloten is, staat het water stil, zoals in een badkuip. Daardoor ontstaat 'gelaagdheid': water van verschillende temperaturen en samenstellingen mengt niet meer, maar blijft in lagen op elkaar liggen.

Het gevolg daarvan is dat in bepaalde delen van het meer, zoals vlak bij de bodem, weinig tot geen zuurstof meer in het water zit. Ook zijn de temperatuurverschillen in het meer groot. Vissen en planten kunnen slecht tegen deze plotse overgangen en sterven. In de zomer, wanneer de zon het water verwarmt, stijgt er soms een rotte zwavelstank op uit het meer, zegt Van der Hulle: "Het is dan een troosteloze bende onder water."

Veel van de problematiek is op het eerste gezicht niet te zien als je aan de oever staat. Windsurfster Jitske van Popering is regelmatig op het Grevelingenmeer te vinden. "Aan de oppervlakte merk je niet dat de waterkwaliteit zo slecht is. Het lijkt schoon, voor Nederlands natuurwater dan."

Maar onder water verergeren de problemen volgens Van der Hulle. Tien jaar geleden lag het zuurstofloze water, waar de vissen niet in kunnen leven, nog op twaalf meter diepte. Maar dat is in de loop van de jaren gestegen tot zes meter diepte. "Het wisselt een beetje met de weersomstandigheden, maar na een warme zomer kan het ook wel op vier of drie meter diepte gebeuren", zegt de boswachter.

Op de bodem van het meer woekeren bovendien zwavelbacteriën, die witte matten en strengen vormen. Deze bacteriën verbruiken de weinige zuurstof die nog in het water zit. De omgeving wordt daardoor nog ongeschikter voor andere planten en dieren.

Daarom wordt er nu 75 miljoen euro uitgetrokken om op verschillende plekken in de Brouwersdam openingen te maken, waardoor vers zeewater vanuit de Noordzee het Grevelingenmeer in kan stromen.

"Wij zijn in Nederland goed in het bouwen van dammen en dijken om ons te beschermen tegen hoogwater, maar dat heeft er in een aantal gevallen toe geleid dat je stilstaand, dood water krijgt. Dat proberen we op een heleboel plekken weer op te lossen", zegt minister Van Nieuwenhuizen.

Het Grevelingenmeer werd in 1971 afgesloten van de Noordzee door de Brouwersdam. Het water, dat altijd onder invloed van eb en vloed vrij van en naar de zee had gestroomd, kwam stil te staan. De kwaliteit ging snel achteruit: het water werd zoeter, waardoor zoutwatervissen en -planten uitstierven. Dood plantenmateriaal hoopte zich op. "Het werd een groene erwtensoep-achtige substantie", zegt Van der Hulle.

In 1978 kwam de Brouwerssluis in de dam. Hiermee kan vers water uit de Noordzee in het Grevelingenmeer worden gespuid. Maar omdat deze sluis slechts één opening is in een meer van 140 vierkante kilometer, verbetert de waterkwaliteit alleen lokaal, zegt een woordvoerder van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu.

Met meerdere openingen in de dam krijgen eb en vloed weer vat op het water. "Je moet niet denken aan getijden van het strand", zegt hij, "maar een verschil van 50 centimeter." Doordat de stroming weer op gang komt, mengt het water zich beter en kunnen planten, schelpdieren en vissen weer leven in het water.

Het eerste doel van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu is het verbeteren van de waterkwaliteit, zegt de woordvoerder. "Maar de hele omgeving knapt ervan op. De oesters komen terug, de vogels komen terug en het water wordt aantrekkelijker voor recreanten en de visserij."

Ondernemers positief

Ondernemers rond het Grevelingenmeer zijn overwegend positief, maar moeten nog wel zien waar de openingen precies in de dam worden gemaakt. "In de zomer staat de hele Brouwersdam vol met terrassen, strandtentjes en andere bebouwing. Iedere vierkante centimeter is bedeeld", zegt Jitske van Popering. "Iemand moet dus wijken."

De afgelopen jaren moest de surfgroep van Van Popering al twee locaties inleveren omdat er bebouwing kwam, en een derde staat op het spel. "Dus maak die openingen alsjeblieft niet op een windsurfplek", besluit ze.

Van der Hulle is blij met het besluit. "Wij hebben er als Staatsbosbeheer jaren naar uitgekeken dat er iets zou gebeuren, en nu ineens is dat feit daar. Dus ja, geweldig!"