'Hier geen moorden op journalisten, maar veilig is het ook niet altijd'

• Anne ter Rele

  redacteur Online

De moord op onderzoeksjournalist Ján Kuciak in Slowakije wordt gezien als een aanval op zijn journalistieke werk. Het is niet de enige recente moord op een Europese journalist: vorig jaar vond op Malta journalist Daphne Caruana Galizia de dood om haar journalistieke onderzoek. Is journalistiek bedrijven in Europa gevaarlijker geworden en geldt dat ook voor Nederland?

"Hier worden geen moorden gepleegd", vertelt Thomas Bruning, woordvoerder van de Nederlandse Vereniging voor de Journalisten. "Maar toch kunnen journalisten niet altijd veilig hun werk doen. Om de paar jaar doen we onderzoek naar bedreigingen van journalisten in Nederland. Zo ook vorig jaar: in vergelijking met zes jaar geleden was het aantal bedreigingen gestegen."

Waarom, dat is moeilijk te zeggen, volgens Bruning. "Het zou kunnen liggen aan het algemene tumult rond de journalistiek. Sommige politieke groeperingen trekken de onafhankelijkheid van journalistiek steeds vaker in twijfel. Dat helpt natuurlijk niet: journalisten worden daardoor ook vaker beschuldigd van het brengen van nepnieuws."

Misdaadjournalisten

In Nederland ziet Bruning drie soorten journalisten, die het vaakst bedreigd worden. "De eerste groep zijn misdaadjournalisten die bijvoorbeeld schrijven over motorclubs en zware criminaliteit." Eén van hen is Peter R. de Vries, die aangifte deed tegen Willem Holleeder nadat hij doodsbedreigingen had ontvangen.

Zijn collega-misdaadjournalisten John van den Heuvel en Mick van Wely van De Telegraaf werden bedreigd na een publicatie over de motorclub No Surrender. Op het hoofd van Van den Heuvel zou zelfs een aanzienlijk geldbedrag zijn gezet.

De tweede risicogroep zijn de foto- en camerajournalisten op straat, vervolgt Bruning. "Mensen waarbij het heel zichtbaar is dat ze journalist zijn. Vooral als ze sommige probleemwijken ingaan, of naar voetbalstadions of demonstraties, ervaren ze vaak bedreigingen en geweld op straat", zegt hij. "De laatste groep zijn de opiniemakers, die ergens een scherpe mening over hebben. Zij worden vaak online bedreigd."

Ondergedoken

Ook misdaadjournalist Paul Vugts kreeg te maken met doodsbedreigingen, nadat hij voor Het Parool had geschreven over de Nederlandse criminele onderwereld. Dat werd zo gevaarlijk, dat hij en zijn vriendin sinds dit jaar ondergedoken zitten, op dringend verzoek van de politie.

"Ik zit ergens weggestopt in een safehouse", vertelde hij vorige maand in het in 1 op 1 op NPO Radio 1. In die omgeving kan ik redelijk vrij bewegen omdat ik vrij onbekend ben." Vugts wordt continu beveiligd door de Dienst Koninklijke en Diplomatieke Beveiliging. "Dat is de eredivisie van de beveiliging. Zij proberen mijn leven zo dragelijk mogelijk te maken en brengen me ergens naartoe als ik dat wil."

Ondanks de dreiging werkt Vugts gewoon door, "maar alles is gedoe", verzucht hij. Toch is het afschalen van de beveiliging geen optie, omdat het gevaar nog steeds groot is. "Er staat een prijs op mijn hoofd. Er is opdracht gegeven om mij te vermoorden."

Zulke dreigementen worden heel serieus genomen door de NVJ, zegt Bruning. "We zijn constant bezig met het monitoren van dreigingen aan het adres journalisten en hebben regelmatig overleg met politie en justitie. Als bedreigingen niet meteen serieus worden opgepakt, komen we op voor journalisten en zorgen we dat de politie het alsnog oppikt. Ook geven we trainingen aan journalisten over hoe ze het beste kunnen omgaan met conflicten."

Buiten Europa

Hoe gevaarlijk de dreigementen ook zijn, in sommige landen is onderzoeksjournalistiek een stuk risicovoller dan in Nederland. "In Servië of Zuid-Italië kan journalistiek bedrijven gevaarlijk zijn, als je onderzoek doet naar de maffia", aldus Bruning. En in landen buiten Europa is het soms van een heel ander kaliber. "Voor journalisten die rapporteren over de drugsoorlog in Colombia of Mexico is het pas écht gevaarlijk. Daar ben je je leven niet zeker."

Maar juist door die dreiging is het zo belangrijk dat de moord op Kuciak internationaal opgepakt wordt, benadrukt Bruning. "De daders moeten bestraft worden. We moeten een signaal afgeven dat er geen ruimte is voor het bedreigen of zelfs vermoorden van journalisten die gewoon hun werk doen."