De bijbel lezen om Bach te leren kennen, het kan nu

De bijbel van Johann Sebastian Bach, het boek dat voor de Duitse componist (1685-1750) het allerbelangrijkste was, is opnieuw uitgegeven. In het werk van Bach speelt de Bijbel een centrale rol. Een groot deel van de teksten die Bach op muziek zette, is rechtstreeks uit de Bijbel afkomstig.

De Friese uitgeverij Van Wijnen maakte een exacte kopie van de bijbel die Bach gebruikte. Niet zo maar een bijbel, maar eentje vol met aantekeningen en commentaar van de componist.

"Als hij iets las in die bijbel wat hem raakte, dan zette hij er een streep onder. En in sommige gevallen schreef hij er zelfs stukjes bij", vertelde uitgever Dingeman van Wijnen gisteravond in Met Het Oog Op Morgen op NPO Radio 1.

"Als er bepaalde dingen waren waarvan hij zei, 'hè, dit klopt toch niet?', dan zette hij dat er gewoon bij. Of als er een stukje tekst weggelaten was. Want het was een vrij precies mannetje, dat blijkt uit zijn muziek ook wel. Als de drukker een aantal woorden overgeslagen had, dan zette hij keurig in de marge het ontbrekende erbij."

'Altijd ruzie met zijn meerderen'

Maar ook bevat de driedelige bijbel van Bach aantekeningen die de componist als persoon schetsen. "Van Bach is bekend dat het nogal een opvliegend baasje was en dat hij een wat moeizame verhouding had met het gezag dat boven hem stond. Hij had altijd ruzie met zijn meerderen", zegt Van Wijnen.

"Ook de Bijbel heeft een hele duidelijke boodschap dat de overheid gezag heeft en dat je je daar maar geduldig aan te onderwerpen hebt. In Bachs bijbel komen deze passages ook voor en dan zie je dat hij dus precies daar strepen zet."

Het leuke aan deze bijbel is volgens Van Wijnen dat wat de componist erin schreef niet bedoeld was om door iemand anders te worden gelezen. "Dit schreef hij op omdat hij het kwijt wou. Omdat hij geraakt was. Omdat hij zich opwond."

Bachs bijbel werd in 1934 in Amerika ontdekt, terwijl de componist daar zelf nooit heeft gewoond. Van Wijnen vermoedt dat de bijbel door emigranten uit de Lutherse gemeenschap is meegenomen naar Amerika. "De ontdekking was natuurlijk een heel mooi moment. Dat iemand bij een familielid op bezoek was, die die bijbel tevoorschijn haalde en ineens de handtekening van Bach op die pagina zag staan."

Van Wijnen is al ruim twintig jaar bezig met de heruitgave. Hij mocht de bijbel niet meenemen uit Amerika om te laten kopiëren. Daarvoor zou hij ook uit elkaar hebben gemoeten en daar kreeg hij geen toestemming voor. Uiteindelijk is iedere pagina afzonderlijk door een professionele fotograaf gefotografeerd. Dat leverde een heel authentiek resultaat op.

Vlekken en streepjes

"Elk vlekje, elk streepje in het origineel staat hier in. En dat is van ongelooflijke waarde. Want op zich was het bestaan van deze bijbel wel bekend. Maar om werkelijk te zien waar hij met de bijbelteksten intensief bezig is geweest. Dan moet je die streepjes, commentaren en uitroeptekens natuurlijk wel kunnen zien."

Wie een exemplaar wil hebben, moet wel flink in de buidel tasten. De heruitgave kost 4800 euro bij voorintekening en daarna 5500 euro. Dat komt vooral door de arbeidsintensieve manier van maken, legt Van Wijnen uit.

Alle 4600 pagina's zijn stuk voor stuk op hoge resolutie gefotografeerd en daarna bladzij voor bladzij technisch bewerkt om ze klaar te maken voor de drukker. Verder is er een speciaal soort papier gemaakt dat zoveel mogelijk lijkt op het origineel en worden de exemplaren met de hand genaaid en gebonden. Ook hebben de boeken een luxe lederen omslag gekregen. "Je moet dit zien als een kunstwerk, niet als een boek", aldus de uitgever.

Exclusief

De heruitgave van Bachs bijbel krijgt een maximale oplage van duizend exemplaren. Daarvan is de helft nu al gedrukt en zijn de eerste honderd exemplaren ook al gebonden.

Van Wijnen verwacht dat er vooral Bachfans op af zullen komen. "Mensen die ieder jaar naar de Matthäus Passiongaan, die zeggen: ik vind het gewoon uniek om die in Bachs eigen bijbel mee te kunnen lezen."