Kritiek op Servische musical over Slobodan Milosevic

Een musical over het leven van de Servische leider Slobodan Milosevic zorgt voor ophef in Servië en Kosovo, nog voor de première die gepland staat voor begin maart. Critici zeggen dat de show de misdaden die Milosevic heeft gepleegd relativeert.

De musical wordt gemaakt door een Servische theatergroep uit de stad Gracanica in Kosovo, een Servische enclave vlak bij de hoofdstad Pristina. Daar zal begin maart ook de première plaatsvinden. Daarna zal de musical ook worden opgevoerd in het nationale theater in de Servische hoofdstad Belgrado.

Servië beschouwt Kosovo nog steeds als Servische provincie. De in 2008 eenzijdig uitgeroepen onafhankelijkheid van Kosovo, waar de meerderheid etnisch Albanees is, wordt door Belgrado niet erkend.

De aankondiging van de musical leidde meteen tot boze reacties van Albanezen in Kosovo. Een Kosovaarse theaterproducent riep het ministerie van Cultuur vorige maand op de musical te verbieden. "Dit stuk moet direct verboden worden want het provoceert de slachtoffers van de oorlog en hun families," schreef hij in het cultuurblad Kultplus.

Tijdens de oorlog vochten de troepen van Milosevic tegen het Kosovo Bevrijdingsleger (UCK), dat voor onafhankelijkheid streed. Het conflict leidde tot naar schatting 10.000 slachtoffers, in meerderheid etnisch Albanezen.

De musical zou Milosevic te menselijk neerzetten en voorbij gaan aan de slachtoffers, zeggen ook critici in Servië. "Het relativeert Milosevic," aldus Vuk Boskovic, een Servische toneelschrijver uit Belgrado. "Deze musical geeft de ruimte om Milosevic' nalatenschap te herdefiniëren tot iets anders dan een regime dat verschrikkelijke misdaden heeft begaan met duizenden slachtoffers tot gevolg. Dat is iets waar ons volk nooit mee in het reine is gekomen."

Tragisch drama

Volgens de makers wordt het een tragisch drama met zang en dans over het leven van Milosevic en zijn vrouw Mira Markovic. Het stuk behandelt de tijd waarin Milosevic aan de macht kwam tot aan zijn dood in de cel van het Joegoslaviëtribunaal in Den Haag.

Elke dag worden repetities gehouden in het kleine Bitef theater in Belgrado. De helft van de cast bestaat uit Serviërs uit Kosovo, de andere helft zijn Serviërs uit Belgrado. De verhaallijn over Milosevic en zijn vrouw wordt afgewisseld met verhalen van Serviërs uit Kosovo, persoonlijke verhalen van acteurs. Er wordt geoefend op het script, de choreografie en de liedjes. Het script is nog niet af. Het laatste deel, dat gaat over het proces tegen Milosevic voor het Joegoslaviëtribunaal, moet nog geschreven worden.

De makers ontkennen dat ze Milosevic met het stuk verheerlijken. Regisseur Nenad Todorovic, zelf een Serviër uit Kosovo, vertelt dat de musical "geen oordeel velt over Milosevic". Milosevic is de antiheld, zegt hij. "Het is de tragedie van een kleine tiran van de Balkan die zijn prijs heeft betaald," zegt hij. "Hij stierf in zijn cel in Den Haag, zijn vrouw leeft in ballingschap in Moskou, zijn hele familie is geruïneerd."

Jelena Bogavac, de schrijfster van het script, hekelt de kritieken. "Mensen denken dat het een Broadway-achtige musical met vrolijke liedjes wordt, maar dat wordt het niet", zegt ze ferm. "Dit is een politiek drama met zang, waarin we de dialoog aangaan over de jaren negentig en wat er toen met ons is gebeurd." Ze benadrukt dat in het stuk duidelijk naar voren komt dat Milosevic een bad guy was, maar zegt dat het Servische volk onrecht is aangedaan na de NAVO-bombardementen op Servië. "Er was zo veel NAVO-propaganda. Wij hebben geleden en daarna is ons hele volk gedemoniseerd."

De laatste scenes zullen gaan over Milosevic die zichzelf verdedigt voor het Joegoslaviëtribunaal, zeggen de makers. "Dat veranderde iets in de Servische samenleving," aldus Bogavac. "Milosevic was schuldig, maar het tribunaal bracht leugens." Ze gaan mee in de bekende Servische theorie dat het Joegoslaviëtribunaal alleen Serviërs heeft bestraft en de aantallen slachtoffers aan Albanese kant heeft overdreven.

Volgens criticus Vuk Boskovic is dat precies het probleem met deze musical. "De NAVO-bombardementen en het verlies van Kosovo zijn de enige zaken waar we in Servië over praten. We praten niet over de vele oorlogsmisdaden die zijn gepleegd door onze staat onder leiding van Milosevic. We hebben collectief besloten dat Servië niks verkeerd heeft gedaan en praten alleen over Servische slachtoffers. Het is altijd, Milosevic was een bad guy, maar kijk eens wat anderen ons hebben aangedaan," zegt hij.

De musical gaat niet in op de oorlogen in Bosnië en Kroatië, bevestigen de makers. Centraal staat Kosovo, de plek waar Milosevic' carrière begon en eindigde. Boskovic vindt het een gemiste kans dat niet wordt gerept over de Albanese slachtoffers en de etnische zuivering waar Milosevic verantwoordelijk voor wordt gehouden. "Dat komt omdat dat onderwerp taboe is," zegt hij. "We verloren Kosovo, maar waarom dat gebeurde is niet belangrijk. We kunnen niet dealen met het feit dat het Milosevic-regime, gesteund door velen, in Kosovo duizenden burgerslachtoffers heeft gemaakt."

Voor Dejan Cicmilovic, de acteur die Slobodan Milosevic speelt, is het dubbel. Hij stond voorop bij de demonstraties tegen Milosevic in 2000. "In deze show proberen we te achterhalen hoe Milosevic kwam tot het gedrag dat hij vertoonde," zegt hij. "Maar we schilderen hem niet af als helemaal goed of helemaal slecht. We bekijken hem in het licht van de gedachte dat iedereen goede en slechte kanten heeft." Hij vindt dat de musical geen politiek kritisch stuk is. "We vertellen het verhaal van de jaren negentig, we verheerlijken hem niet, en we beschuldigen hem niet. Maar we willen niemand, vooral niet de slachtoffers van zijn daden, beledigen."