Duitse oorlogskiekjes bieden uniek beeld van inval

• Lambert Teuwissen

  redacteur Online

"Dit is een van de meest unieke foto's", zegt Gerard Groeneveld over een zwart-wit kiekje in zijn boek Nach Holland. Veel is er niet te zien: een boomtop op de voorgrond, water daarachter en rookwolken waarin vaag de contouren van bebouwing zijn te herkennen. Het water is roerig, met grote, witte golven.

Het blijkt het bombardement op Rotterdam te zijn, 14 mei 1940. "Er is nog nooit een foto geweest van het bombardement terwijl het aan de gang is. Je ziet de brokstukken in de Maas tuimelen. Zo dicht zaten ze erop."

De fotograaf is een Duitse soldaat, Adam Thiem, die vanuit een huis op de andere oever de aanval volgde - en vastlegde met zijn fotocamera. Thiem maakte ook een plaatje van zijn kameraden die tussen geopende balkondeuren het inferno gadeslaan.

Groeneveld spaart al jaren amateurfoto's gemaakt door Duitse militairen. In Nach Holland toont hij zo de inval in Nederland door de ogen van de vijand. Verwoeste huizen en bruggen, veldgraven van gesneuvelden, Nederlandse krijgsgevangenen, maar ook momenten van ontspanning na de strijd.

"Het is helemaal niet zo bekend dat Duitse militairen in de oorlog heel veel gebruik hebben gemaakt van de fotocamera. Dat heeft heel bijzondere beelden opgeleverd", stelt Groeneveld. "Het wordt nu pas als een interessante historische bron gezien. Museums en particuliere verzamelaars zien er het belang van in."

"We hebben nauwelijks beelden van die meidagen en de foto's die er zijn, zijn overbekend. Dit materiaal biedt een beeld bij gevechten waarvan we alleen geschreven verslagen hebben. En daarbij tref je ook verrassende beelden aan van zaken die niet in die verslagen terecht zijn gekomen."

Groeneveld doelt bijvoorbeeld op de foto's waarop Nederlandse militairen na gevechten haast gebroederlijk met de Duitse bezetter werden gefotografeerd. Samen een sigaretje delen, of een rondje bier. "Dat is niet het beeld waarmee ik ben opgegroeid, wat zich in het collectieve geheugen heeft vastgezet. Het waren toch die moffen waar niemand iets mee te maken wilde hebben? Deze foto's laten iets anders zien. Je krijgt de indruk dat het om de afloop van een voetbalwedstrijd gaat in plaats van een oorlog."

Dergelijke foto's kwamen de Duitsers natuurlijk ook goed uit. Maar al te graag wilden de nazi's de verbroedering met het buurvolk tonen. Duitse militairen werden daarom ook aangemoedigd foto's te maken. Het was bovendien goed voor de beeldvorming thuis.

Volgens Groeneveld had een op de tien Duitsers destijds een camera. Het leger stuurde ontwikkelcentrales mee met soldaten en speciale fotoalbums waren populair: Erinnerungen meiner Kriegszeit, compleet met adelaar en hakenkruis op de voorkant. "Fotografie had in Duitsland een enorme vlucht genomen voor de oorlog. Zeker in de eerste oorlogsjaren werden er dus veel foto's genomen."

De laatste jaren komen dergelijke foto's weer boven water, vaak na jaren op zolder te hebben gelegen. "Als mensen overlijden, wordt het materiaal vaak weggedaan, omdat familieleden er niks meer mee te maken willen hebben. Dan komt het op rommelmarkten of internetveilingen terecht."

Zelf verzamelde Groenveld zo'n vijftig albums en duizend kiekjes. Voor de foto's die hij in het boek publiceerde, zocht hij gedetailleerd uit waar ze werden genomen. "Dat is nog een hele zoektocht op zich geweest. Als je geluk hebt, staat er iets op de achterkant van een foto geschreven, maar in de meeste gevallen is dat niet zo. Dan moet je op Google Earth kijken of je bepaalde punten herkent: de rand van een dak of de hoek van een straat, een bepaalde weg of brug. Als je dat weet, kun je nagaan welke troepen er op welk tijdstip zijn geweest."

Zo reist Groeneveld in het boek mee van de grensovergang bij Nieuweschans in Groningen, langs de belegering van de Afsluitdijk, via de luchtlanding bij Den Haag en straatgevechten in Deventer naar de Zeeuwse eilanden, waar pas op 27 mei werd gecapituleerd. En tussen al die oorlogshandelingen toch ook een fotootje van een Brabants echtpaar in klederdracht. Want onder zo'n uniform schuilt toch ook een soort toerist.