Is Shell nu wel of niet aansprakelijk voor schade die de NAM veroorzaakt?
Grote onrust over een klein zinnetje in het jaarverslag van Shell. Tweede Kamerleden, Groningers en andere betrokkenen uiten op sociale media hun ongenoegen over het intrekken van een zogeheten 403-verklaring, waardoor Shell niet langer aansprakelijk zou zijn voor de schulden van de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM). Maar is dat wel zo slecht als het klinkt?
Het is een technisch verhaal, dus we beginnen bij het begin. De meeste bedrijven zijn verplicht om ieder jaar een jaarrekening te deponeren. Voor grote bedrijven zoals Shell is dat geen makkelijke klus, omdat een multinational wel honderden kleinere bedrijven onder zich kan hebben.
Daarom is er de mogelijkheid om verklaring 403 te gebruiken. Een kleiner bedrijf (in dit geval de NAM) hoeft dan niet ieder jaar zelf een jaarrekening te presenteren en in ruil daarvoor stelt de moedermaatschappij (in dit geval Shell) zich aansprakelijk voor het kleinere bedrijf.
Je kan je afvragen of dit wel helemaal zorgvuldig is.
Zo kunnen ondernemingen die zaken doen met het kleinere bedrijf er redelijkerwijs van uitgaan dat de financiële situatie op orde is, zonder dat ze een jaarrekening gezien hebben.
Al sinds 1985 heeft Shell zo'n aansprakelijkheidsverklaring als het gaat om de NAM. De krant Trouw zag echter in het jongste jaarverslag dat Shell de verklaring afgelopen juni heeft ingetrokken. Vanwege Europese regelgeving moet de NAM tegenwoordig wel met een eigen jaarrekening komen en dus is de 403-verklaring niet meer nodig, zegt Shell.
"Zo'n verklaring intrekken mag altijd", zegt hoogleraar Ondernemingsrecht aan de Universiteit Leiden Steef Bartman. "Maar onder deze omstandigheden kun je je afvragen of dat wel helemaal zorgvuldig is."
Niet van toepassing op Groningse huizenbezitters
Want wat betekent dat nu voor alle Groningers die aardbevingsschade hebben door de gasboringen van de NAM, waar Shell en ExxonMobil allebei voor 50 procent aandeelhouder van zijn?
In eerste instantie betekent het weinig.
Verklaring 403 is alleen van toepassing op bedrijven die zakendoen met de NAM, of beter gezegd: contracten sluiten met de NAM. Denk bijvoorbeeld aan leveranciers. "Alleen voor schulden die uit zakelijke contracten van de NAM voortkomen is Shell dus aansprakelijk. Niet voor mensen die schade hebben door de activiteiten van de NAM", legt Toni van Hees uit, advocaat bij Stibbe en specialist in ondernemingsrecht.
Nu Shell de aansprakelijkheidsverklaring geschrapt heeft, ontstaat dus vooral een risico voor partijen die zakelijk met de NAM te maken hebben, niet voor Groningse huizenbezitters.
Ook goed om te weten: Shell was al niet aansprakelijk voor kosten bij de NAM die zijn ontstaan door gerechtelijke uitspraken. Zo oordeelde het gerechtshof in Leeuwarden afgelopen dinsdag dat de NAM meteen moet gaan betalen voor de waardevermindering van woningen in het gaswinningsgebied in Groningen. Die kosten konden dus al niet op het bordje van Shell terechtkomen - het intrekken van verklaring 403 verandert daar niets aan.
Maar waar komt dan wel de rekening te liggen voor de schade door de gasboringen? Naar verwachting gaat het om vele miljarden euro's. De NAM heeft wel miljoenen in kas, maar geen miljarden.
Met het opstellen van een schadeprotocol, zoals nu gebeurt, wordt ook over die vraag onderhandeld. Door de overheid, door Shell en door ExxonMobil.
'NAM sluit alleen contracten als het aan financiele verplichtingen kan voldoen'
Uitgangspunt is dat de schade zoveel mogelijk door de NAM zelf betaald wordt. Dat laten de NAM, Shell en het ministerie van Economische Zaken vandaag alle drie weten. De financiële situatie van de NAM moet daarvoor wel toereikend blijven. Met de enorme schadepost door bevingen en het langzaam dichtdraaien van de gaskraan wordt dat op z'n zachtst gezegd een uitdaging. Minister Wiebes is daar momenteel over in gesprek met Shell en ExxonMobil.
Shell wil niet blootstaan aan onzekerheid en dat is ook logisch.
Als besloten wordt om schikkingen te treffen met gedupeerde huizenbezitters en de rekening wordt voor de NAM te hoog, dan kan het zo zijn dat Shell door het intrekken van de aansprakelijkheidsverklaring de dans ontspringt. Schikkingen zijn contracten en met de schrapping van de verklaring is Shell daar nu niet meer voor verantwoordelijk.
Maar de kans dat Shell in zo'n situatie zou belanden was klein en blijft dat, zegt Van Hees. "De NAM gaat natuurlijk alleen contracten sluiten als het aan de financiële verplichtingen kan voldoen. En als het aan de financiële verplichtingen kan voldoen, komt Shell daar als moedermaatschappij helemaal niet aan te pas."
Shell moet dealen met onzekerheid
Hoogleraar Bestuursrecht Herman Bröring, verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen, duidt het schrappen van de aansprakelijkheidsverklaring door Shell daarom als een "juridische slag om de arm".
"Shell heeft nu gewoon een extra argument achter de hand als het verdelen van de kosten ingewikkeld wordt. Ze willen niet volledig blootstaan aan onzekerheid, en dat is ook logisch. Ze moeten hun aandeelhouders beschermen, niemand weet immers hoe groot de schadepost voor de NAM straks zal zijn en wat voor afspraken er met de overheid gemaakt worden."
Ook Bartman ziet de actie als onderdeel van het grote onderhandelingsspel waar Shell met de overheid en zijn medeaandeelhouder in verwikkeld is. "Iedereen vraagt zich af welke partij het straks het hardst in de portemonnee gaat voelen. Door het intrekken van de aansprakelijkheidsverklaring heeft Shell een betere onderhandelingspositie."
