Wanneer gaan de pensioenen weer eens omhoog?

• André Meinema

  Verslaggever economie

Pensioenfondsen kruipen uit het dal. De dekkingsgraden van de vijf grootste pensioenfondsen, ambtenaren en onderwijs, zorg, metaalindustrie en de bouw, staan allemaal boven de 100 procent. Een jaar geleden was dat voor vier nog rond de 96 procent.

Maar het is te weinig om op orde te zijn, laat staan om de pensioenen te verhogen. Bij de meeste pensioenfondsen zijn de pensioenen sinds 2009 niet meer geïndexeerd.

Alleen de bouwvakkers boffen. Hun pensioen wordt als een van de weinige wel verhoogd, omdat het pensioenfonds Bouw een dekkingsgraad heeft van meer dan 110 procent en het dus kan hebben. Ze krijgen er als indexatie 0,59 procent bij, wat neerkomt op maandelijks 5 à 10 euro meer pensioen. "Het zijn een paar tientjes meer per jaar, maar mensen ontlenen er wel hoop aan dat het eindelijk de goede kant op gaat", zegt een woordvoerder.

Het is zuur voor de gepensioneerden. De economie draait, de lonen stijgen en de boodschappen worden duurder, maar de pensioenen blijven steken. Pensioenfondsen zouden wellicht de pensioenen wel willen verhogen maar mogen het niet. De grote boosdoener is de extreem lage rente. Die dwingt pensioenfondsen grotere buffers aan te houden voor hun pensioenverplichtingen waardoor de dekkingsgraad gedrukt wordt.

Het ontbreekt de Nederlandse pensioenfondsen niet aan geld. In de pensioenpotten zit 1300 miljard euro. De miljarden aan pensioenpremies worden belegd in aandelen, obligaties en vastgoed om een zo hoog mogelijk en verantwoord rendement te behalen, ten einde een waardevast en koopkrachtbehoudend pensioen uit te keren. Tenminste dat was de bedoeling en is ons lange tijd voorgehouden en dat zijn we gewoon en vanzelfsprekend gaan vinden. Jarenlang stegen de pensioenen jaarlijks keurig mee met de inflatie, maar sinds de crisis is dat niet meer het geval.

Pijnstiller

De rente maakt echt veel uit. Er moet nu gerekend worden met 1,5 procent. Als de rente 1 procentpunt stijgt heeft dat bijvoorbeeld bij ABP een effect van 12 procent op de dekkingsgraad. ABP zou dan van 104,4 naar 116,4 procent schieten en mag dan de pensioenen gedeeltelijk indexeren. Maar zolang de Europese Centrale Bank (ECB) de rente op nul houdt zal er weinig veranderen. Het is de nare bijwerking van het medicijn van lage rente en de draaiende geldpersen tegen de crisis.

Een kleine pijnstiller is dat de inflatie de voorbije jaren gelukkig ook laag was. De koopkracht werd daardoor niet al te veel uitgehold. Bovendien zorgt de lage rente voor lagere hypotheek- en kredietlasten. Ook de overheid springt bij met een hogere AOW en ouderentoeslag. Maar als je de pensioenen naast de stijgende lonen en de inflatie legt is er wel een flinke veer gelaten.

Volgens het ABP missen de ambtenaren- en lerarenpensioenen sinds 2007 13,5 procent aan indexatie. In de afgelopen tien jaar is er maar een keer een indexatie geweest van 0,28 procent.

100 miljard

Het is echter de vraag of dat 'normale' pensioen voor de meesten van ons ooit terugkeert. Volgens ABP zullen de komende vijf jaar de pensioenen niet of nauwelijks verhoogd worden. De rente blijft voorlopig laag en voor er geïndexeerd kan worden moeten pensioenfondsen er tientallen miljarden euro's bijverdienen.

"In het huidige stelsel moeten we een buffer van 100 miljard euro opbouwen voordat we aan volledige indexatie kunnen gaan denken", zegt voorzitter Corien Wortman-Kool.

"Nee, het wordt nooit meer normaal of zoals het was vanaf de start van ons pensioenstelsel na de Tweede Wereldoorlog tot aan de financiële crisis in 2008", zegt directeur Peter Borgdorff van het pensioenfonds Zorg & Welzijn. "Er is veel veranderd zoals de toegenomen levensverwachting, een veranderende arbeidsmarkt, onstabiele financiële markten en een structureel lage rente."

Ondertussen steggelen Den Haag, vakbonden, werkgevers en pensioenfondsen over een nieuwe pensioenstelsel waarin naast een solidair en verplicht pensioen er ruimte is voor vrije keuze en persoonlijke pensioenpotjes en het samen delen van de risico's. Ook wordt gediscussieerd over het wel of niet aanpassen van de strenge rekenrente. Voor de pensioenen van later is dat allemaal relevant, voor de huidige pensioenuitkeringen niet. Die blijven voor de meeste mensen voorlopig gewoon hetzelfde, die van de prijsindex 2009.