Eén jaar Trump: de top-10 van belangrijke momenten
Bovenstaande foto is inmiddels een klassieker. Van de zes personen op de plaat zijn er nog maar twee in het Witte Huis: Trump en vicepresident Pence. Reince Priebus (chef-staf), Steve Bannon (Witte Huis-strateeg), Sean Spicer (woordvoerder) en Michael Flynn (nationale veiligheidsadviseur) verloren allemaal hun baan in de eerste zes maanden van Trumps presidentschap.
Het is tekenend voor Trumps éérste jaar, dat op zijn zachtst gezegd 'bewogen' genoemd kan worden. Correspondent Arjen van der Horst blikt in de vorm van een top-10 terug op cruciale momenten die Trumps prille presidentschap vormgaven.
10. De week van 'The Mooch'
Op 21 juli begon een van de krankzinnigste weken in het presidentschap van Donald Trump. Een week die in veel opzichten symbool kwam te staan voor de voortdurende chaos en loopgravenoorlogen in het Witte Huis. Op die dag benoemde Trump de flamboyante hedgefundbaas Anthony Scaramucci als hoofd communicatie. Zijn aanstelling leidde tot een kettingreactie van gebeurtenissen die het Witte Huis binnen enkele weken tijd drastisch veranderden. Witte Huis-woordvoerder Sean Spicer weigerde onder Scaramucci te werken en nam ontslag. Scaramucci (ook bekend als The Mooch) verklaarde vervolgens in een explosief interview de oorlog aan chef-staf Reince Priebus en strateeg Steve Bannon. Priebus was een dag later zijn baan kwijt.
Dit leidde vervolgens tot de aanstelling van oud-generaal John Kelly als de nieuwe chef-staf. Kelly wilde orde aanbrengen in het chaotische Witte Huis en dat betekende meteen het einde van Scaramucci, die uiteindelijk maar tien dagen in functie was. Daarmee waren ook de dagen van onruststoker Steve Bannon geteld, aan wie Kelly een bloedhekel had. Bannon, die een cruciale rol speelde in de eerste zes maanden van Trumps presidentschap, keerde terug als hoofdredacteur van het rechts-populistische Breitbart. Bannon bleef nog lange tijd invloed hebben op het Witte Huis, maar na de publicatie van het boek Fire and Fury verbrak Trump de banden met de invloedrijke Bannon (die uiteindelijk ook zijn baan bij Breitbart verloor).
9. Extreem-rechts en Charlottesville
Op 11 en 12 augustus liepen de gemoederen hoog op in het stadje Charlottesville in Virginia. Extreem-rechtse groepen waren samengekomen om te protesteren tegen de verwijdering van een standbeeld van generaal Lee, die in de Amerikaanse burgeroorlog leiding gaf aan de pro-slavernij Confederatie. Tijdens botsingen met tegendemonstranten liep het uit de hand. Eén tegendemonstrant kwam om het leven en haar dood leidde tot protesten in het hele land. Charlottesville kreeg extra aandacht door de reactie van Trump.
De president weigerde enkel de schuld te geven aan de neonazi's. Op een gegeven moment zei hij zelfs dat er "fine people" tussen de extreem-rechtse demonstranten zaten. De uitspraken werden toegejuicht door white supremacists in heel Amerika, die nieuwe energie hebben gekregen door Trumps presidentschap.
8. Beursrecord na beursrecord
Op 16 januari brak de Dow Jonesindex voor het eerst door de grens van 26.000 punten. In het eerste jaar van Trump braken de beurzen record na record. De Amerikaanse economie draait dan ook op volle toeren: de werkloosheid is laag, er is stevige groei, de lonen stijgen en het optimisme in het bedrijfsleven is groot. Presidenten claimen altijd economische voorspoed als hun succes en Trump is daar geen uitzondering op.
Het is waarschijnlijk veel te vroeg om de impact van Trumps economische beleid te meten, maar de mooie economische cijfers vormen een schril contrast met de waarschuwingen die we eind 2016 hoorden. Tal van economen voorspelden economische rampspoed als Trump het Witte Huis zou betreden, maar niets van dat doemscenario is uitgekomen.
7. Noord-Korea: fire and fury
De wereld hield zijn hart vast toen Trump op 8 augustus de spanningen in Noord-Korea met één uitspraak op scherp zette. "North Korea best not make any more threats to the United States. They will be met with fire and fury like the world has never seen." Noord-Korea droeg zelf bij aan de spanningen door een aantal langeafstandsraketten te lanceren, die in theorie Amerikaans grondgebied konden bereiken. Met zijn uitspraak ontketende Trump een woordenoorlog met Kim Jong-un.
De Noord-Koreaanse leider kreeg als bijnaam Little Rocket Man en Pyongyang noemde Trump een "loser" en een "lunatic". In september dreigde Trump in een toespraak met de "totale vernietiging" van Noord-Korea en begin deze maand maakte hij duidelijk dat zijn nucleaire knop "groter is" dan die van Kim Jong-un. De spanningen op het Koreaanse schiereiland zijn weer enigszins afgenomen na een toenadering tussen de Noord- en Zuid-Koreaanse regering.
6. Obamacare: een Republikeins fiasco
Zeven jaar lang hadden de Republikeinen zonder succes gevochten tegen Obamacare. Maar op 20 januari 2017 was het zover: de Republikeinen hadden op dat moment de Senaat, het Huis van Afgevaardigden én het Witte Huis in handen. Wat kon er nog misgaan? Maar de ontmanteling van Obamacare bleek lastiger dan gedacht. De afbraak van Obama's zorgstelsel betekende dat miljoenen Amerikanen hun zorgverzekering dreigden te verliezen en voor sommige Republikeinse Congresleden was dat een stap te ver.
In het Huis kregen de Republikeinen nog een nipte meerderheid voor de repeal and replace van Obamacare. In de Senaat liep het na meerdere pogingen op 28 juli stuk. Dat betekent niet dat de Republikeinen hun pogingen opgeven. Met de grote belastinghervorming (daarover later meer) slaagden de Republikeinen erin de verzekeringsplicht af te schaffen, een belangrijke pijler van Obamacare.
5. Neil Gorsuch en de rechterlijke macht
Vraag aan conservatieven wat het beste besluit was van president Trump en velen zullen antwoorden: de benoeming van Neil Gorsuch als rechter van het Supreme Court (SCOTUS). In februari 2016 was een plek vrijgekomen met het overlijden van de conservatieve rechter Antonin Scalia. Zijn dood leidde tot paniek bij de Republikeinen. Zonder Scalia was de stemverhouding in het Hooggerechtshof teruggebracht tot vier liberale en vier conservatieve rechters. Republikeinen vreesden dat president Obama een progressieve opvolger van Scalia naar voren zou schuiven. Daarmee zou voor het eerst in een halve eeuw de balans doorslaan naar een liberale meerderheid.
De Senaat, waar de Republikeinen in de meerderheid waren, besloot de voordracht van Obama hoe dan ook tegen te houden, in de hoop dat een Republikein de presidentsverkiezingen zou winnen. Hun gok pakte goed uit. Trump won en schoof de conservatieve rechter Neil Gorsuch naar voren. Conservatief Amerika juichte, want Gorsuch leek in bijna alle opzichten op zijn voorganger Scalia. De impact van Trumps beslissing moet je niet onderschatten. Rechters in het Supreme Court worden voor het leven benoemd.
Neil Gorsuch is voor SCOTUS-begrippen piepjong (50 jaar) en zal waarschijnlijk nog enkele decennia meegaan. Even belangrijk is de tsunami aan rechterlijke benoemingen van de afgelopen maanden. De president draagt ook federale rechters voor (de laag die onder het Supreme Court zit) en de Senaat moet de benoemingen goedkeuren. Obama kreeg op dat vlak weinig voor elkaar, omdat de Republikeinse meerderheid in de Senaat zijn benoemingen tegenhield of vertraagde. Door de jaren heen zijn zo tal van plekken opengevallen in de federale rechtbanken.
Nu de Republikeinen de Senaat, het Huis van Afgevaardigden én het Witte Huis in handen hebben, kan niemand ze tegenhouden. De Senaat benoemt op voordracht van Trump aan de lopende band conservatieve rechters. Als de Republikeinen dit tempo volhouden dan zullen ze in de eerste twee jaar van Trump twee keer zoveel rechters (650) benoemd hebben als in acht jaar Obama (325) werden aangesteld. Net als bij het Supreme Court zijn deze rechters benoemd voor het leven. De benoeming van Neil Gorsuch en federale rechters is dan ook de ware en langdurende impact van het trumpisme.
4. Het klimaatakkoord van Parijs
Op 1 juni maakte Trump bekend dat Amerika uit het klimaatakkoord van Parijs stapte. Het was vooral een symbolisch besluit. De afspraken in de klimaatdeal zijn niet bindend en het duurt sowieso vier jaar voordat de Amerikanen definitief geen onderdeel meer zijn van het akkoord. Maar op het gebied van klimaat en energie heeft Trumps presidentschap wel degelijk een grote impact. Hij schrapte het ambitieuze Clean Power Plan van Obama, dat de uitstoot van CO2 moest terugdringen.
Tal van milieu- en klimaatregels sneuvelden en de olie- en gasindustrie kreeg ruim baan. Trump hief de beschermde status op van natuurparken, gaf het groene licht voor de aanleg van oliepijplijnen en maakte de weg vrij voor boringen voor de Amerikaanse kusten. Onder Obama voerde het Environmental Protection Agency (EPA) de strijd aan tegen klimaatverandering, maar Trump stelde klimaatscepticus Scott Pruitt aan als baas van het milieuagentschap. De boodschap van Trump is duidelijk: de olie- en gasindustrie krijgt voorrang, klimaat en milieu verdwijnen naar de achtergrond.
3. Het inreisverbod
Het presidentschap van Trump was nog geen week oud toen hij een van zijn controversieelste beslissingen nam: een inreisverbod voor mensen uit zeven overwegend islamitische landen. De beslissing leidde tot chaos op de luchthavens en grote protesten in het hele land. Het zette meteen de toon voor Trumps immigratiebeleid. De president kreeg van meet af aan veel weerstand en de uitvoering van zijn immigratiebeleid verliep verre van soepel. De bouw van de Mexicaanse muur is nog steeds niet van de grond gekomen.
Het inreisverbod, dat in drie versies zou verschijnen, is inmiddels verzand in eindeloze juridische procedures. Maar Trump had wel degelijk impact op de immigratie. Hij schrapte het DACA-programma, dat bescherming bood aan 700.000 illegale migranten. Trump nam ook de tijdelijke status af van honderdduizenden legale migranten uit Midden-Amerika en Haïti. Trumps retoriek en maatregelen hadden ook een ander effect: het aantal migranten dat illegaal de zuidgrens overstak, is drastisch gedaald.
2. Het ontslag van FBI-directeur James Comey
Op 9 mei ontsloeg Trump FBI-directeur James Comey, die op dat moment het Rusland-onderzoek leidde. Zijn adviseur Steve Bannon zou het later de "worst mistake in modern history" noemen. Het ontslag zette een reeks processen in gang die uiteindelijk leidde tot de aanstelling van Robert Mueller als speciale aanklager. Mueller heeft een topteam van advocaten om zich heen verzameld dat onderzoek doet naar de Russische inmenging in de Amerikaanse verkiezingen. Het mandaat van de speciale aanklager is groot. Hij kan ook zaken onderzoeken die niet direct met Rusland te maken hebben, zoals de financiën van Trumps zakenimperium.
De president doet het vaak af als een "hoax" en een "heksenjacht", maar inmiddels zijn vier naaste medewerkers van Trump aangeklaagd, inclusief Trumps voormalige campagneleider Paul Manafort en de ontslagen veiligheidsadviseur Michael Flynn. Zo kruipt het onderzoek steeds dichter naar de inner circle van Trump. Mueller gaat gedegen te werk en het zal nog wel enige tijd duren voordat hij zijn conclusies presenteert.
We hebben nog steeds geen harde bewijzen gezien dat Trump samenspande met de Russen om de verkiezingen te winnen, maar het onderzoek heeft de potentie zijn presidentschap te ontregelen.
1. Het belastingplan
Toen Ronald Reagan campagne voerde voor zijn herverkiezing in 1984 beloofde hij een grootscheepse hervorming van het Amerikaanse belastingstelsel. Reagan haalde vervolgens een klinkende overwinning: hij won 49 van de 50 staten. Ondanks dat brede mandaat duurde het twee jaar voordat Reagan zijn belastingplan door het Congres kreeg. Sindsdien kreeg geen enkele president een belastinghervorming van formaat voor elkaar.... tot afgelopen jaar. Trump had een grootse hervorming aangekondigd, waarbij vooral de drastische verlaging van de vennootschapsbelasting in het oog sprong.
Zeker na het debacle rond de ontmanteling van Obamacare, dachten maar weinigen dat dit plan zou slagen. Maar waar Reagan er twee jaar over deed, lukte het de Republikeinen deze keer in enkele weken. Toegegeven, het proces was gehaast en normale parlementaire procedures werden overboord gegooid, maar ze kregen het wel voor elkaar. Dit succes werd geboren uit het falen van de repeal and replace van Obamacare. De Republikeinen stonden onder gigantische druk. Als ze hun twee grote verkiezingsbeloftes niet konden uitvoeren, wat kregen ze dan nog wel voor elkaar? Het resultaat was een plan waarvan vooral de allerrijksten en grote bedrijven profiteren.
De belastingverlaging heeft ook grote gevolgen voor de overheidsfinanciën, want volgens de meeste serieuze beramingen zal het een gigantisch gat in de begroting slaan. Het maakte ook meteen duidelijk welke kant Trump koos als het erop aankwam. Tijdens zijn inauguratie beloofde Trump de "vergeten mannen en vrouwen van Amerika" te helpen. Uiteindelijk koos de president ervoor vooral de welvarende klasse te helpen. Voor Trump was uiteindelijk maar één ding belangrijk: een overwinning van formaat.
De Republikeinen betalen mogelijk wel een zware prijs voor hun belastingplan, dat bijzonder impopulair is bij de Amerikaanse kiezers. Bij de tussentijdse Congresverkiezingen in november kan ze dat veel zetels kosten.