Jaap Eden 'de grootste schaatskampioen en tragische sportfiguur'

Na 125 jaar komen de wereldkampioenschappen allround langebaanschaatsen terug naar Amsterdam. Niet -zoals in 1893- op het Museumplein, maar in het Olympisch Stadion. Daar werd vandaag de tijdelijke ijsbaan geopend. Schaatsliefhebbers kunnen er zelf het ijs op. En er is speciale aandacht voor de winnaar van 125 jaar geleden: de legendarische schaatser Jaap Eden.

Een sjerp uit 1893, een muts en een paar oude schaatsen. Veel meer is er niet over van zijn erfgoed. "Jaap Eden is de eerste en grootste schaatskampioen ter wereld", zegt schaatshistoricus Marnix Koolhaas. "Maar hij is ook de meest tragische sportfiguur ooit."

In 1893 won Jaap Eden het 'Meesterschap der Werelden', de eerste WK allround. "Dat zorgde voor enorme vreugde bij het publiek, hij werd de eerste nationale sportheld", vertelt Koolhaas. "Eden was aan het begin van zijn sportcarrière oersterk. Hij reed de Duitsers, Noren en Zweden er met gemak af, het was ongekend."

De wedstrijden werden gehouden op het Museumplein in Amsterdam. Duizenden toeschouwers kwamen erop af. Na het 'Meesterschap der Werelden' won hij nog twee wereldtitels, maar in het schaatsen viel niet veel geld te verdienen. "Met fietsen wel, dus ging hij wielrennen", vertelt Koolhaas.

Fysiek kapot

Maar, na vijf jaar van wereldtitels en geldprijzen als baanwielrenner ging het bergafwaarts met zijn prestaties. "Hij smeet met zijn krachten en kon al gauw geen deuk meer in een pakje boter slaan. Hij was fysiek kapot", legt Koolhaas uit. "Het geld dat hij verdiend had met zijn wedstrijden werd uitgegeven in de kroeg. Ook verkocht hij een deel van zijn medailles. Hij belandde als eerste sporter in dat beruchte, zwarte gat. Berooid en arm." In 1925, op 51 jarige leeftijd, overleed Jaap Eden. Om zijn begrafenis en het grafmonument te kunnen betalen werd geld ingezameld en werd de rest van zijn bekers en medailles verkocht.

Van wie is deze rare pet?

Dat er op de tentoonstelling toch nog wat te zien is, komt door kleinzoon Jaap Eden junior. Hij had nog wat attributen op zolder liggen. "Mijn vrouw zei bij het opruimen een keer: "van wie is deze rare pet? Die was dus van mijn opa. Maar ja, je legt hem ook niet in de woonkamer. En het is zonde om hem op zolder te laten verstoffen."

Junior gaf een aantal attributen gratis weg, maar die ene zilveren oude beker die hij nog had van zijn opa verkocht hij aan de Jaap Edenbaan. De schaatsbaan die hij als 10-jarige jongen heeft geopend. "Dat had ik afgekeken van mijn opa. Ook ik had wat geld nodig en ja, zo kwam opa Jaap ook aan zijn geld."

De naam Jaap Eden wordt steeds minder bekend, merkt hij. "Mensen kennen misschien de Jaap Eden-schaatsbaan in Amsterdam en er zijn sportprijzen naar hem vernoemd. Maar dat hij een echte sportheld was, is allemaal natuurlijk lang geleden. Maar wie weet, misschien gaat de naam Jaap Eden met deze tentoonstelling weer wat meer leven."