Komt er binnenkort een gekozen burgemeester?
De Tweede Kamer praat vanavond opnieuw over burgemeestersbenoemingen. Op tafel ligt een voorstel van D66 om de huidige procedure te veranderen. De gekozen burgemeester stond al vaker op de agenda van de Kamer. Vijf vragen over het debat van vanavond.
Waar gaat het debat over?
Het gaat over een verandering van de Grondwet. Daarin staat nu nog dat burgemeesters benoemd worden door de Kroon (oftewel het kabinet en de koning). Maar sommige partijen willen af van de schijn dat de benoemingen in achterkamertjes worden geregeld. In 2015 stemde de Eerste Kamer in met het schrappen van het grondwetsartikel. Twee jaar eerder, in 2013, ging de Tweede Kamer al akkoord. Maar daarmee was het nog niet geregeld.
Voor een grondwetswijziging is het nodig dat de Tweede en Eerste Kamer nóg een keer akkoord gaan, dit keer met tweederde meerderheid. De tweede ronde in de Tweede Kamer begint vanavond. Het kan nog even duren voordat het voorstel voor de tweede keer in de Eerste Kamer wordt behandeld.
Het schrappen van de benoeming van de burgemeester door de regering is een idee van D66. Die partij hoopte op deze manier de weg vrij te maken voor de invoering van een gekozen burgemeester in Nederland. Maar zo ver is het nog niet. Het gaat nu alleen over het afschaffen van een artikel uit de Grondwet, niet over hoe de benoeming in de toekomst geregeld wordt.
Maakt het wetsvoorstel in deze tweede ronde een kans?
Zeker. Het kabinet van VVD, CDA, ChristenUnie en D66 spreekt zich in het regeerakkoord uit voor de grondwetswijziging. Daarmee is er in elk geval een Kamermeerderheid. Voor een grondwetswijziging is in deze tweede ronde een tweederde meerderheid nodig. Ook die lijkt er te zijn.
Is al eerder geprobeerd om de gekozen burgemeester erdoor te krijgen?
In 2005 sneuvelde een eerder plan om de burgemeestersbenoeming uit de Grondwet te halen op het allerlaatste moment, bij de laatste stemming erover in de Eerste Kamer. Ook toen was een tweederde meerderheid nodig, maar de PvdA stemde onverwacht tegen. Dat was in de zogenoemde Nacht van Van Thijn, genoemd naar de toenmalige PvdA-senator Ed van Thijn. D66-minister en vice-premier Thom de Graaf, groot pleitbezorger van de gekozen burgemeester, trad hierna af.
Tussen 2002 en 2008 konden gemeenten experimenteren met raadgevende burgemeestersreferenda. Bij een opkomst van 30 procent moest de gemeenteraad rekening houden met de uitslag. Er kwamen referenda in Delfzijl, Best, Vlaardingen, Boxmeer, Leiden, Zoetermeer, Utrecht en Eindhoven. Maar de ervaringen vielen tegen. De opkomst was laag en er was te weinig keuze in kandidaten.
Hoe werkt die burgemeestersbenoeming nu dan eigenlijk?
Er zijn veel verschillende partijen betrokken bij de benoeming van een burgemeester.
- Als de gemeenteraad een profielschets heeft opgesteld en de vacature is opengesteld, kun je solliciteren.
- Dat doe je door een sollicitatiebrief te sturen naar de commissaris van de koning, de vertegenwoordiger van de regering in de provincie. Deze commissaris maakt een selectie van geschikte kandidaten.
- In de tussentijd heeft de gemeenteraad van de gemeente in kwestie een vertrouwenscommissie ingesteld. Daarin zitten raadsleden en soms ook wethouders, als adviseurs. De commissaris van de koning stuurt zijn kandidatenselectie naar die vertrouwenscommissie. Daarna voeren de leden van de commissie de sollicitatiegesprekken.
- De vertrouwenscommissie kiest twee kandidaten uit, een 'eerste' en een 'tweede keus'. Die worden besproken in de gemeenteraad, waarna de keuze als advies naar de minister van Binnenlandse Zaken gaat.
- Eigenlijk gaat de minister altijd akkoord met de kandidaat van de eerste keus. Hij stuurt dan een benoemingsbesluit naar de koning, die dat officieel ondertekent. Over dit onderdeel van de benoeming gaat vanavond het debat.
Tot nu toe zijn trouwens veruit de meeste burgemeesters lid van VVD, CDA, D66 en PvdA, allemaal partijen die regelmatig deel hebben uitgemaakt van een kabinet. Als 'de Kroon' uit de Grondwet wordt gehaald, ontstaat er ruimte om de benoeming anders in te vullen.
Mogen we dan straks zelf onze burgemeester kiezen?
Dat is nog maar de vraag. Het debat in de Tweede Kamer gaat alleen over het schrappen van de burgemeestersbenoeming uit de Grondwet. Als ook de Eerste Kamer daarmee instemt, kan het makkelijker worden om de rol van de koning en de ministers bij de benoeming van burgemeesters te verkleinen. Maar hoe die benoeming dán moet worden geregeld, is de vraag. Daar moeten na de grondwetswijziging weer nieuwe debatten over worden gevoerd. Er zijn grofweg twee scenario's denkbaar:
• De gemeenteraad kiest de burgemeester. In dit geval verandert de situatie in de praktijk nauwelijks. De gemeenteraad (in de vorm van een vertrouwenscommissie) blijft de sollicitatiegesprekken zelf voeren en kiest de meest geschikte kandidaat, net als nu.
• De inwoners van de gemeente kiezen hun burgemeester. Dat kan bijvoorbeeld in de vorm van een burgemeestersreferendum. Maar hiertegen bestaat ook weerstand. Eind vorig jaar bleek nog uit een enquête van Nieuwsuur dat maar 1 op de 10 burgemeesters een gekozen burgemeesterschap ziet zitten. Zij zeggen bang te zijn dat bijvoorbeeld Prins Carnaval de sleutel van de stad in handen krijgt.
