'Kersttoespraken koning lijken gaandeweg bezorgder te worden'

• Piet van Asseldonk

  redacteur Koninklijk Huis

Maandag houdt Willem-Alexander zijn vijfde kersttoespraak en volgend jaar april viert hij zijn eerste lustrum als koning. Als hij het voorbeeld van zijn moeder en grootmoeder volgt, heeft hij minimaal nog zo'n 25 jaar koningschap voor de boeg.

Daar lijkt hij niet tegenop te zien. In het televisie-interview bij gelegenheid van zijn vijftigste verjaardag afgelopen april zei hij: "Je hoeft geen medelijden met mij te hebben. (..) Er zit wel iemand voor u die zeer goed in zijn vel zit en blij is met het ambt dat hij mag uitvoeren."

Dat de koning "een heel interessant leven" heeft en daar lol in heeft, is te zien in het Oranje Jaaroverzicht dat de NOS vanavond uitzendt. Daaruit blijkt eveneens dat het koningschap van Willem-Alexander stoelt op een vooraf goed doordacht en hecht doortimmerd plan waarnaar hij zich sinds zijn inhuldiging consequent gedraagt.

Verbinden

Meteen al in zijn inhuldigingsrede op 30 april 2013 zei de koning: "Van mijn ambt heb ik een helder beeld." Dat beeld invullend, voegde hij daaraan toe: "Ik wil verbindingen leggen, verbanden signaleren en uitdragen wat ons, Nederlanders, verenigt."

Dat verbinden en benaderbaar zijn de plechtankers van zijn ambtsinvulling zouden worden, zei Willem-Alexander in het televisie-interview aan de vooravond van zijn troonsbestijging. Hij beklemtoonde toen ("Ik ben geen protocolfetisjist" ) niet te hechten aan de aanspreekvorm majesteit: "Mensen mogen me aanspreken zoals ze willen, omdat ze daarmee op hun gemak kunnen zijn."

Hij kondigde aan een koning te willen zijn "die in de 21e eeuw de samenleving kan samenbinden, vertegenwoordigen en aanmoedigen door aanwezig te zijn waar jij denkt dat mensen die steun of hulp nodig hebben".

Vrije speelruimte

Wie de (representatieve) daden van de koning onder de loep neemt, kan zien dat de manier waarop 'verbinder' Willem-Alexander zijn koningschap vorm geeft, geheel in lijn is met de door hem bij zijn aantreden geformuleerde uitgangspunten.

Door zorgvuldig te kiezen welke bezoeken hij aflegt, wil hij naar eigen zeggen - zonder zich in woelig politiek vaarwater te begeven -"gericht aandacht vragen" en "samenbindend zijn". Dat hij gemakkelijk contacten legt met mensen van allerlei slag helpt hem daarbij.

Het duidelijkst waarneembaar is de persoonlijke ambtsopvatting van de koning in zijn kersttoespraken. Daarin heeft hij immers meer vrije speelruimte dan anders. Wie zijn vier tot nu toe gehouden kersttoespraken naast elkaar legt, bemerkt dat de koning daarin hamert op de waarde van nationale saamhorigheid, meeleven toont met mensen in de knel en vrijwilligers en mantelzorgers prijst. Toch lijkt de toon van zijn kersttoespraken gaandeweg bezorgder.

Eenzaam

In 2013 had Willem-Alexander het vooral over intermenselijke verhoudingen: "Wezenlijk in ons leven zijn onze relaties met anderen, in de eerste plaats de mensen dichtbij: de leden van het gezin, de familie, vrienden en collega's op het werk."

Hij vroeg aandacht voor mensen die eenzaam zijn en zegt dat "vrede op aarde heel dichtbij begint. Thuis. In de straat. In de buurt. Op de club. In eigen dorp of stad."

Afwijkende mening

Afgelopen jaar had de koning het over "tegenstrijdige gevoelens". Hij zei met zijn toespraak "geworsteld" te hebben. Dat mondde uit in een pleidooi voor "de waarden die van oudsher bij Nederland horen". Hij had het over vrijheid en tolerantie, kwam op voor mensen "met een afwijkende mening" en keerde zich tegen "discriminatie op grond van levensovertuiging, ras, geslacht of seksuele geaardheid".

Juist zijn kersttoespraken illustreren hoe de koning zijn rol ziet. Vlak voor zijn aantreden zei hij dat een monarchie "altijd meebeweegt met de maatschappij". Hij voegde eraan toe: "Anders sta je er buiten, dan ben je niet meer relevant. Je bent een symbool, maar een symbool moet wel relevantie hebben."