Ook 25 jaar na zijn overlijden is er groot respect voor Ernst Happel

• Marco Hochgemuth

  redacteur Sport

Oostenrijk staat stil bij een van de beste trainers uit de geschiedenis: Ernst Happel. De Oostenrijker overleed vandaag precies 25 jaar geleden op 66-jarige leeftijd. De legendarische coach leerde het vak in Nederland en beleefde hier ook zijn doorbraak.

Met Feyenoord won Happel in 1970 de Europa Cup voor landskampioenen en in 1978 bereikte hij met het Nederlands elftal de WK-finale. De oud-Feyenoorders Rinus Israël en Eddy Pieters Graafland en toenmalig Oranje-aanvoerder Ruud Krol kijken terug op de zwijgzame en markante Oostenrijker.

Als voetballer maakte Happel, 51-voudig international, furore om zijn balgevoel en tactisch inzicht. Dat hij trainer zou worden, was dan ook geen verrassing. Opvallend was wel dat de 36-jarige Happel het trainersvak in 1962 oppakte bij het bescheiden ADO Den Haag, waarmee hij vier keer de bekerfinale haalde en één keer de beker won.

In 1969 stapte hij over naar landskampioen Feyenoord. Het bleek een gouden zet van zowel Happel als Feyenoord. Verdediger Rinus Isräel had er meteen een goed gevoel bij: "Hij had een natuurlijk overwicht en zag het voetbal heel goed. Hij was zelf ook een goede speler geweest en dat kon je zien als hij weleens een balletje mee trapte op de training. Daarmee dwong hij respect af."

Ook doelman Eddy Pieters Graafland herinnert zich de entree van Happel nog goed. "Daarvoor hadden we trainers gehad die niet echt boven de spelers stonden. We waren een machtig elftal en konden altijd wel zeggen: zo willen we trainen. Maar bij Happel ging dat wel anders."

Ingetogen, maar hard

De stoïcijnse Oostenrijker, goed voor drie pakjes Belga-sigaretten per dag en groot liefhebber van kaarten en gokken, wist namelijk heel goed wat hij wilde. "Voor mij was het een aimabele trainer. Ik kon goed met hem opschieten", stelt de nu 75-jarige Israël.

"Hij was rustig, ingetogen, niet iemand van de lange wedstrijdbesprekingen. Maar er moest wel gespeeld en getraind worden zoals hij het wilde zien. Hij was ook echt hard als het ging om beslissingen nemen. Daar weet Pieters Graafland alles van."

Voor Eddy PG verliep de eerste ontmoeting met Happel namelijk niet bepaald vlekkeloos. De populaire doelman was het seizoen ervoor benoemd tot aanvoerder en moest daarom als eerste op appèl bij de nieuwe trainer. "Dat werd me een heibel", weet de 83-jarige Pieters Graafland nog.

Voor straf op de bank

Pieters Graafland had een contract voor één jaar dat na ieder seizoen werd verlengd. "Happel zat daar onderuitgezakt in zijn geruiten hemd met mijn contract in zijn handen. Daarin had ik laten opnemen dat ik niet in het B-eftal hoefde te spelen. Happel las mijn contract en zei: als ik zeg dat je in het B-elftal moet spelen, dan speel jij in het B-elftal."

Pieters Graafland protesteerde, maar Happel was niet onder de indruk. "Dan verscheur ik dat contract wel, zei Happel en hij maakte aanstalten om mijn contract ook echt te verscheuren. Toen stapte ik boos op."

Een paar dagen later kreeg de keeper een telefoontje van Feyenoord-manager Guus Brox met de vraag of hij toch wilde blijven. "Toen heb ik mijn contract alsnog getekend. En vervolgens stelde Happel mij het hele seizoen niet meer op! Het hele seizoen heb ik naast hem op de reservebank gezeten. We hebben geen woord meer tegen elkaar gezegd."

Feyenoord speelde ondertussen een fantastisch seizoen onder Happel. In de eredivisie bleef Ajax de Rotterdammers voor, maar in de Europa Cup I reikte Feyenoord tot de finale in Milaan, waar Celtic de tegenstander was.

"Happel leerde ons dat we voor geen enkel elftal onder hoefden te doen", vertelt Israël. "Ook voor Celtic, toen een grootmacht, hoefden we niet bang te zijn. En dat kon hij op een goede manier overbrengen. Happel heeft veel voor Feyenoord betekend."

"Ook tactisch was hij heel sterk", vervolgt Israël. "Ik heb later gelezen dat hij weleens heeft gezegd dat ik het achterin allemaal regelde, Van Hanegem op het middenveld en Moulijn voorin. Maar zo eenvoudig was het natuurlijk niet."

Keeperswissel

Anderhalve week voor de finale bleek opnieuw dat Happel harde besluiten niet uit de weg ging. Eerste doelman Eddy Treijtel ging in het competitieduel met Ajax twee keer lelijk in de fout, waardoor het 3-3 werd in plaats van 3-1. Happel riep prompt de wegkwijnende Pieters Graafland bij zich.

"Jij moet de finale spelen, zei Happel", vertelt Pieters Graafland, die aanvankelijk weigerde. "Dat doe ik niet, antwoordde ik. Je hebt me het hele seizoen laten stikken. Nou, dat liep helemaal uit de hand, het werd een hele rel in de kleedkamer." Thuis kwam Pieters Graafland echter snel tot inkeer. "Een Europa Cup-finale, wie maakt dat nou mee?"

Met Pieters Graafland onder de lat en IJzeren Rinus als aanvoerder (en goed voor de 1-1) won Feyenoord de finale op 6 mei 1970 met 2-1. Vooral tactisch waren de Rotterdammers veel beter dan Celtic, onder meer door in het begin van de wedstrijd puur op balbezit te spelen en de doorgaans furieus startende Schotten zo de wind uit de zeilen te nemen.

"Happel is een groot strateeg. Hij heeft mij tactisch afgebluft", reageerde Celtic-trainer Jock Stein na de wedstrijd. "Celtic heeft niet van Feyenoord verloren, maar ik van Happel."

Milaan was een beetje van Feyenoord en Pieters Graafland deelde - in zijn eerste wedstrijd van het seizoen en de laatste van zijn carrière - in de feestvreugde. "Na afloop kwam Happel als eerste bij me", vertelt Pieters Graafland. "Wir haben es geschafft, zei hij. Ik hoor het hem nog zeggen. Dat vergeet ik nooit."

Happel bleef Feyenoord nog drie jaar trouw, een periode waarin aartsrivaal Ajax de macht in Europa overnam en de Rotterdammers nog één keer kampioen werden.

"We hebben zo veel meegemaakt, dat ik moet stoppen", zei de Oostenrijker bij zijn vertrek in 1973. "Met te veel overwinningen wordt de discipline minder, we worden te veel vrienden. Je lijdt en huilt samen, je lacht en wint samen. En dat mag niet te lang duren."

Happel vertrok naar Club Brugge en ook daar was de Oostenrijker succesvol. Drie keer op rij werd de nationale titel veroverd en in 1978 bereikte Club Brugge, als eerste en nog altijd enige Belgische club, de finale van de Europa Cup I. Daarin was Liverpool echter met 1-0 te sterk.

Met Nederland naar het WK 1978

Tussendoor keerde Happel toch ook nog één keer terug in Nederland. Vanaf mei 1977 tot en met het WK van 1978 deed de Oostenrijker het Nederlands elftal 'erbij'. Dat leverde Oranje, net als in 1974, bijna de wereldtitel op.

Ruud Krol, destijds aanvoerder, herinnert zich nog goed de verbetenheid waarmee Happel naar het WK in Argentinië ging. Zonder twee grote namen: Johan Cruijff en Willem van Hanegem haakten af.

"Happel was helemaal gefocust op het winnen van de wereldtitel. Hij wilde het beter doen dan zijn voorgangers. Dat was zijn drive. Uiteindelijk was de prestatie hetzelfde als in 1974, maar hij zorgde er zonder Cruijff en Van Hanegem toch voor dat we weer in de finale stonden."

Het bereiken van de finale ging echter niet zonder slag of stoot. In de groepsfase speelde Oranje belabberd en de kritiek van de Nederlandse pers was niet van de lucht. "We speelden niet goed, maar dat kwam niet door Happel. We speelden in Mendoza, op grote hoogte, op een veld waar we tot onze enkels in het gras stonden. Dat kwam onze spelstijl niet ten goede. Toen we later naar Cordoba waren verhuisd, veranderde dat voor 100 procent."

Het verhaal ging dat Happel na de groepsfase op een zijspoor belandde en dat assistent-bondscoach Jan Zwartkruis de touwtjes in handen kreeg. Zwartkruis, in 2013 overleden, liet dat ook optekenen in zijn biografie. Krol wil daar niet te veel woorden aan vuil maken. "Nee, dat is absoluut niet zo."

Teleurstelling

Hoe dan ook: Oranje begon te draaien en stond op 25 juni 1978 in de finale tegen gastland Argentinië. Een wedstrijd die begon met het beruchte incident rond het gipsen manchet van René van de Kerkhof.

Argentinië tekende protest aan tegen het meespelen van Van de Kerkhof en de scheidsrechter leek daar gevoelig voor. "Zeg die joker dat ik dan drie uur nodig heb om het elftal tactisch te wijzigen", reageerde Happel tegenover Krol. Van de Kerkhof deed uiteindelijk mee.

Nederland verloor het bikkelharde duel met 3-1. "Happel was daar zo teleurgesteld over, dat hij de medaille voor de tweede plek niet wilde aannemen", weet Krol nog. "Vanwege de veiligheidsomstandigheden konden we niet naar het banket en kregen we de medailles de volgende dag in het hotel. Maar Happel wilde hem niet. Ik zei: daar krijg je spijt van. Toen nam hij hem toch mee."

Ernst Happel. Zwijgzaam, stoïcijns en succesvol. Na het WK van 1978 keerde hij niet meer terug naar Nederland, maar hij bevestigde zijn status als succestrainer. In 1983 won hij als trainer van HSV voor de tweede keer de Europa Cup I. Felix Magath was in de finale tegen Juventus de matchwinner.

"Happel heeft bij meerdere clubs bewezen dat hij een toptrainer was", stelt Rinus Israël. "Hij was uniek en een heel ander type dan Rinus Michels, zijn generatiegenoot. Het grootste verschil was dat Happel minder woorden nodig had."

"Ik heb zelf een slechte ervaring met hem gehad, maar hij was de beste trainer die ik heb meegemaakt", zegt Eddy Pieters Graafland. "Met Feyenoord heeft hij een wereldprestatie geleverd. En uiteindelijk zijn we goede maatjes geworden."

Ruud Krol roemt vooral de professionaliteit en de instelling van Happel. "Hij heeft een belangrijk stempel gedrukt op het Nederlandse voetbal. Zowel in het clubgebeuren als bij het Nederlands elftal. Samen met Michels is hij de grondlegger geweest in de weg naar de professionalisering van het Nederlandse voetbal."

Happel overleed op 14 november 1992 aan de gevolgen van longkanker. Hij was toen, eindelijk, bondscoach van zijn vaderland. Vanavond kijken de Oostenrijkers daarop terug in - waar anders - het Ernst Happel Stadion.