'Vervuilde plekken liggen er 25 jaar later vaak wat tuttig bij'

• Lambert Teuwissen

  redacteur Online

Fotograaf Wout Berger zag het weleens borrelen op een oude gifstort: aromatische koolwaterstoffen die zich een weg naar de oppervlakte baanden. 25 jaar later keerde hij terug naar de locatie die ooit vervuild was en maakte daar opnieuw een foto. Nu lagen daar sportvelden, natuurgebieden of nieuwbouwwijken. En dat is niet altijd een verbetering. "Het wordt vaak zo tuttig ingericht."

Gasfabrieken, defensieterreinen, asbestfabrikanten, autosloperijen, sluikstortplaatsen; Berger was er geregeld te vinden rond 1990. Hij fotografeerde 170 vervuilde plekken die alleen met een miljoen gulden of meer te saneren waren. Nu 40.000 plekken gesaneerd zijn en een tijdperk ten einde loopt, keerde hij terug. Vandaag opent in het Fotomuseum een tentoonstelling met zijn werk en verschijnt het boek Giflandschap Revisited.

"In het begin was ik teleurgesteld", zegt hij over de nieuwe foto's. "Kijk, de oude serie is gebaseerd op de tegenstelling tussen de esthetiek van het landschap en de onderliggende laag vervuiling. Dat is een bizar gegeven, dat werkt heel goed. Dat geheimzinnige, die artistieke kwaliteit, die is verdwenen. Het wordt meer documentairewerk."

Berger raakte bovendien snel uitgekeken op wat hij aantrof op de gesaneerde plekken. Keurige parkjes, nette vinexwijken, inwisselbare sportcomplexen. "Van die bekende wijken met zes onder een kap met een pleintje en een kindertoestel. Ik heb me op heel veel plekken afgevraagd: wat moet ik hier in godsnaam van maken?", verzucht hij.

Dan liever de woestenij van weleer. "Ik kwam in gebieden die verboden toegang waren voor mensen. Daar ging de natuur al weer een aantal jaren zijn gang, dan komen er bramenstruiken en konijnen. Het is wat ruiger allemaal, spannender. Het is nu vaak aangeharkt."

Tevreden is Berger wel over de Volgermeerpolder bij Amsterdam. Ooit een vuilstort met chemisch afval van 55 hectare, tegenwoordig een recreatiegebied. "Dat hebben ze goed aangepakt, het is echt prachtig. Ze hebben er een sawa-landschap van gemaakt met dijkjes en verlagingen. En ze hebben er geen bomen neergezet, het bleef een volledig kaal landschap. Dat zie je niet veel in Nederland."

Nederland kreeg oog voor milieuverontreiniging door het gifschandaal in Lekkerkerk. In de Zuid-Hollandse gemeente werden in 1980 na een gesprongen waterleiding 1600 vaten chemisch afval gevonden onder een woonwijk die op een vuilstort was gebouwd. De wijk moest volledig worden gesaneerd.

In de jaren erna werden er 170.000 plekken met verontreiniging opgespoord. Aanvankelijk wilde men die allemaal saneren, maar dat was praktisch en financieel onhaalbaar. Tegenwoordig zet men in op beheersing van het probleem: alleen als er gevaar is voor mens of milieu wordt er ingegrepen. Dat zijn nog altijd zo'n 1300 spoedlocaties.

"Ik kwam plekken tegen waar helemaal niets is gebeurd", zegt Berger. "Ik kwam op een oud schietterrein in Friesland dat met lood van kogels is verontreinigd. Dat is niet ernstig genoeg om aan te pakken en het is een leeg gebied. Ik herkende het helemaal niet meer terug, want de akker was een dennenbos geworden. Mijn vrouw vond op een gegeven moment wat kapotgeschoten kleiduiven en een verroest lanceerapparaat. Anders had ik het niet herkend."

Op plekken die wel werden aangepakt ging het vaak niet zo rigoureus als in Lekkerkerk. Er wordt nog wel eens grond afgegraven, maar vaker kiest men voor een ondergrondse damwand tegen de vervuiling of continu oppompen van grondwater. "Als je het echt voor 100 procent schoon wil hebben, is dat miljarden duurder. Dat is niet te doen."

Bang voor zijn gezondheid is Berger nooit geweest, al zal hij soms arseen, zwavelzuur, polychloorbifenylen of kwik hebben opgesnoven. "Ik denk dat een dagje Amsterdam schadelijker is", lacht hij.

Wel bekroop Berger het gevoel dat we weinig geleerd hebben van alle gifschandalen. We zullen dan geen asbest meer voor fietspaden gebruiken of chemisch afval in de open lucht verbranden, Berger ziet andere gevaren. "Kijk wat er nu met vliegen gebeurt, al die vluchten die niks kosten. Ik gun het iedereen, maar het is weer kortetermijndenken."

"Als ik nu weer zo'n fotoserie zou maken, zou ik dingen die milieubelastend zijn vastleggen, zoals de intensieve veeteelt. In de gedachte dat we over dertig jaar weer eens kijken wat de gevolgen zijn."