De koning en de kerk: vanzelfsprekend, en toch ook weer niet

• Piet van Asseldonk

  Redacteur Koninklijk Huis, schrijft wekelijks over actuele ontwikkelingen rond het Koningshuis

Komende dinsdag gaat koning Willem-Alexander naar de Domkerk in Utrecht. Hij woont daar de viering 500 jaar Reformatie bij van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). De koning is, net als zijn drie dochters en zijn moeder, lid van de PKN. Vertegenwoordigers van andere kerkgenootschappen worden ook verwacht in de Domkerk.

Met de viering wordt herdacht dat de Duitse monnik Maarten Luther precies 500 jaar geleden de in zijn ogen corrupte Rooms-Katholieke Kerk aanviel, met zijn beroemde 95 stellingen. Die gebeurtenis is de oorsprong van het protestantisme én de oorsprong van Nederland als onafhankelijk land. In de Tachtigjarige Oorlog ontworstelden de Nederlanders zich onder leiding van Willem van Oranje aan het bewind van de katholieke Spaanse koning Filips II.

De op geloofsgebied vaak tolerant genoemde Vader des Vaderlands gold niet als een fanatieke protestant, maar zijn keuze voor het protestantisme kwam hem in zijn strijd tegen Spanje politiek goed uit.

'Compromisgodsdienst'

Bij het aantreden van Willem I als de eerste Oranjekoning schreef de grondwet nog voor dat de koning de hervormde godsdienst belijdt. Vanwege de vereniging met het katholieke België werd deze bepaling een jaar later (1815) geschrapt.

Willem I speelde volgens zijn biografen zelfs even met het idee van een nationale 'compromisgodsdienst' voor katholieken zowel als protestanten. Het kwam er niet van. De Belgen scheidden zich af en kozen hun eigen (katholieke) vorstenhuis. De Oranjevorsten bleven protestants.

Geen trouw kerkganger

Dat Willem-Alexander als protestants Nederlands staatshoofd dinsdag in Utrecht de viering van 500 jaar protestantisme bijwoont, is vanzelfsprekend. Dat hij er ook als gewoon protestants kerklid naartoe gegaan zou zijn, ligt minder voor de hand. De koning staat immers niet te boek als een trouw kerkganger. Hij heeft het in zijn toespraken hoogst zelden over God en geloof.

In 1997 werd Willem-Alexander via een openbare belijdenis officieel lid van de Nederlandse Hervormde Kerk. Hij zei toen: "Ik ben niet zo kerkelijk, maar wel overtuigd gelovig." Dat geldt voor meer Oranjes. Ze gaven vaak een eigen, persoonlijke invulling aan hun (christelijke) geloofsbeleving of combineren elementen uit meerdere religies.

Ook Willem-Alexander doet dat dus. Zelfs in kleine dingen. De koning draagt bijvoorbeeld op katholieke wijze zijn trouwring aan zijn linkerhand in plaats van aan zijn rechterhand, wat als protestants geldt. Maar voor iemand die voortdurend handen moet schudden is het ook wel praktisch.

Bekeerd

Bij de uitnodiging voor de viering rond 500 jaar protestantisme is deelnemers gevraagd of zij iemand willen meenemen die voor hen gestalte geeft aan het doorgeven van het geloof van generatie op generatie. De koning zou bijvoorbeeld zijn oudste dochter en medekerklid prinses Amalia kunnen meenemen.

Blijkens het persbericht van de Rijksvoorlichtingsdienst zal hij dat niet doen. Hij komt alleen. Ook koningin Máxima gaat niet mee. Zij is lid van de katholieke kerk en mocht dat vanwege de thans geldende scheiding van kerk en staat blijven toen zij met Willem-Alexander trouwde. Niemand die er aanstoot aan nam. Intussen bekeerden meerdere Oranjes zich van protestant tot katholiek.

Overigens is de koning volgende week donderdag wéér present in een protestantse Utrechtse kerk, dan in de Nicolaikerk. Het contrast met komende dinsdag kan niet groter zijn: in de Nicolaikerk gaat het om het 50-jarige jubileum van Rutgers. Die organisatie zet zich in voor seksuele voorlichting en maakt zich sterk voor een betere toegang tot anticonceptie, veilige abortus en het voorkomen van seksueel geweld.