Koningin Máxima grote afwezige bij kabinetswisseling

• Piet van Asseldonk

  redacteur Koninklijk Huis

Bij de kabinetswisseling komende donderdag speelt Willem-Alexander als staatshoofd en lid van de regering een hoofdrol. Het is de eerste keer dat hij als koning zoiets meemaakt. Maar bij deze gebeurtenis - via de NOS completer dan ooit live te volgen - is koningin Máxima niet aanwezig.

Er is niet eens een bijrol voor haar weggelegd. Dit in tegenstelling tot bij de meeste andere voor ons land belangrijke gebeurtenissen, zoals Prinsjesdag, staatsbezoeken en Nationale Herdenkingen. Daarbij is zij steevast aan de zijde van de koning te vinden. Maar op de dag van de officiële benoeming en beëdiging van nieuwe bewindslieden, met daarop volgend de bordesscène, is Máxima in Thailand. Daar woont zij de crematie bij van de in oktober vorig jaar overleden Thaise koning Bhumibol Adulayadej.

Geen duobaan

Deze agendacomplicatie is echter niet de reden van Máxima's afwezigheid bij de koninklijke ceremonies rond het aantreden van het kabinet-Rutte III. Ze zou er sowieso niet bij zijn. Er is geen wettelijke regel die haar aanwezigheid in de weg staat. Maar er is wél een reden voor.

Het koningschap is geen duobaan. Máxima heeft geen enkele koninklijke bevoegdheid. Ze heeft niet de functie van koningin, al mag ze - vanwege haar huwelijk wél de titel koningin voeren. Daarover mag juist op een moment dat de koning als staatshoofd naar voren treedt geen misverstand ontstaan.

Vandaar de gegroeide traditie en het ontstane protocol dat de koning zich bij deze gelegenheid niet door zijn of haar partner laat vergezellen. Toen koningen en koninginnen nog een rol speelden bij de vorming van een nieuw kabinet bleven koninginnen en prinsen-gemaal, zoals Claus en Bernhard, daarbij ook steeds buiten beeld.

Dankzij koning Willem-Alexander is er wel een grotere openheid bij het benoemen en beëdigen van nieuwe bewindslieden. Bij het aantreden van kabinet-Rutte II in 2012 werden de camera's en microfoons pas na aandringen van de Tweede Kamer, met D66 voorop, door koningin Beatrix geduld.

Nu gaat dat veel soepeler. Want ook het tekenen van de Koninklijke Besluiten, door koning en premier, waarmee nieuwe bewindspersonen benoemd worden kan dit keer (deels) in beeld gebracht worden.

Bordesscène

Sluitstuk van de formaliteiten en ceremonies rond het aantreden van een nieuw kabinet is de zogeheten bordesscène. Op de bordestrappen van het paleis wordt er dan een staatsieportret gemaakt van de koning die tevens lid van de regering is, met de ministers van het nieuwe kabinet. Staatssecretarissen, weliswaar lid van het kabinet, maar geen lid van de regering, mogen daar niet bij zijn.

Dit keer zal Paleis Noordeinde, het werkpaleis van de koning, het decor van de bordesscène zijn. Paleis Huis ten Bosch, het woonpaleis dat eerder meestal die eer te beurt viel, staat vanwege een verbouwing in de steigers en valt daardoor af.

Het maken van de bordesfoto van de nieuwe regering gebeurt onder een strakke regie. Vanzelfsprekend staat de koning met aan zijn rechterhand de premier in het midden, geflankeerd door de vice-premiers. De andere bewindslieden ontlenen hun meer of minder geprononceerde bordesplaats aan de anciënniteit van hun departement.

Sinds 1971

De traditie van de bordesfoto is niet oud. Ze bestaat pas sinds 1971, toen koningin Juliana zich met het kabinet-Biesheuvel (zestien ministers onder wie geen enkele vrouw) op de trappen van Paleis Soestdijk liet fotograferen.

Natuurlijk werden er voordien, al dan niet op de trappen van het paleis waarin de bewindslieden (achter gesloten deuren) beëdigd waren, ook staatsiefoto's van nieuwe ministersploegen gemaakt. Die foto's zonder staatshoofd zijn niet gebaseerd op bordesscènes, zoals wij die kennen.