Wachten op de datapiek: even buikpijn bij lancering Tropomi

• Ivo Landman

  redacteur Online

Dan heb je zo'n 15 jaar aan je milieusatelliet gewerkt, Nederland steekt er 100 miljoen euro in, en dan wordt hij gelanceerd op: vrijdag de 13de. Er wordt wat lacherig over gedaan, maar de spanning is voelbaar in het zaaltje bij ESTEC in Noordwijk waar honderden journalisten en mensen uit de ruimtevaartindustrie de lancering volgen.

Sentinel-5P, de satelliet met het Nederlandse instrument Tropomi als hart, kan vanaf vandaag vanuit de ruimte de luchtkwaliteit op elke plek ter wereld meten. Honderden Nederlandse wetenschappers hebben eraan meegewerkt.

De satelliet wordt gelanceerd met een Russische raket, de Rokot. Die is zo'n 30 keer gelanceerd sinds 1990 en drie keer is het misgegaan. "Het is ook nog de dertiende lancering in samenwerking met ESA", zegt een van de ESA-managers.

Astronaut André Kuipers, die zich niet alleen met de ruimte maar vooral met de toekomst van de aarde bezighoudt, is er ook bij. Hij heeft niks met bijgeloof. "Flauwekul natuurlijk. Dit zijn wetenschappers, die houden zich niet met bijgeloof bezig."

Hij heeft alle vertrouwen in de Rokot. "Die is heel betrouwbaar. Waarom? Omdat het in principe een oorlogswapen is, ontwikkeld uit raketten die bedoeld waren om atoombommen mee te vervoeren. Die dingen moet het altijd doen, en dat doen ze ook."

Toch waren er wel problemen. Tropomi had al in juni 2016 gelanceerd kunnen worden, maar om verschillende redenen liep dat vertraging op. Een van de redenen was de moeizame verhouding tussen Rusland en Oekraïne. Dat laatste land levert delen van de software voor de raket, maar door de bekoelde relatie met Rusland liep dat vast. Uiteindelijk werd het project onder meer door bemiddeling vanuit ESA weer vlotgetrokken.

Een enorm gejuich gaat dus door de zaal als de Rokot om exact 11.27 uur Nederlandse tijd met een enorm gedonder van het lanceerplatform vertrekt. Carina Maas van S&T, een van de kleinere Nederlandse bedrijven die bij Tropomi betrokken zijn, staat nog na te trillen. "Ik ben helemaal emotioneel", zegt ze. "Hier hebben we 17 jaar aan gewerkt."

Haar bedrijf werkt aan toepassingen waarmee iedereen straks gebruik kan maken van de milieudata die Tropomi verzamelt.

Maar de lancering is pas de eerste horde. De raket bestaat uit verschillende rakettrappen die allemaal goed moeten werken en Sentinel-5P moet zichzelf activeren en een signaal terugsturen. Dat duurt anderhalf uur, en dus is er opnieuw spanning. "Als ik daaraan denk, krijg ik buikpijn", zegt Maas.

"Het zal wel goed gaan, maar je weet nooit", verzucht Ruud Hoogeveen van SRON, dat een belangrijke bijdrage leverde aan Tropomi. "De Cryosat (een andere-ESA satelliet die in 2005 werd gelanceerd met een Rokot, red.) is in zee gedonderd."

Even voor 13.00 uur wordt het heel stil in de zaal in Noordwijk. Iedereen staart naar een wit lijntje op de schermen dat een sprongetje moet maken: de datapiek die duidt op acquisition of signal, ofwel, contact met de satelliet.

Het piekje verschijnt stipt op tijd en opnieuw veert de zaal op met een enorm applaus, en nog een keer als de vluchtleiding in het Duitse Darmstadt bevestigt dat de Sentinel-5P inderdaad volledig operationeel in een baan om de aarde draait, twee keer zo hoog als het internationale ruimtestation ISS.

Achterin de zaal staat ook een groep mensen in oranje shirts met de opdruk 'Sentinerds' te juichen. Ze hebben zich vanuit alle hoeken van de wereld bij ESA gemeld om het evenement op sociale media te verslaan. "Het is geweldig om hier te zijn", zegt de Bulgaarse Joana Kamenova die bij een Brits ruimtevaartbedrijf werkt, "Maar de satelliet is ook echt belangrijk, voor onderzoek naar de luchtkwaliteit."

Ook volgens André Kuipers valt de waarde van de gegevens die Tropomi nu gaat leveren niet te onderschatten. Vanuit het ISS zag hij de schoonheid van de aarde, maar ook de negatieve gevolgen van menselijk handelen. "Rookwolken van bosbranden, ontbossing, duizenden vissersboten. Satellieten kunnen laten zien hoe we de planeet gebruiken en niet de tijd geven om te herstellen. Er komen elke dag 200.000 mensen bij, wat steeds meer druk op het milieu oplevert. Tropomi kan dat voortdurend meten. Daarom zijn dit soort satellieten zo belangrijk."

Bij Ruud Hoogeveen van SRON overheerst de opluchting dat Tropomi eindelijk is waar het instrument moet zijn en dat de wetenschappers aan het werk kunnen. "Het is hier vandaag druk, maar straks gaat de hele wereld aan de gang met die data, als je weet hoeveel universiteiten, bedrijven en organisaties hier iets mee gaan doen, dat is knettergek."

Presentatrice Louise Houghton, die het hele evenement aan elkaar praat, bekent dat ze nog bange voorgevoelens had toen ze vanochtend haar knie bezeerde. "Maar uiteindelijk is deze vrijdag de dertiende een dag geworden die we ons lang zullen heugen."