Trekt president Trump de VS terug uit de nucleaire deal met Iran?

"The worst deal ever." Zo noemde Trump herhaaldelijk het verdrag dat zijn voorganger Obama sloot met Iran over het kernprogramma van dat land. Al tijdens zijn verkiezingscampagne maakte de president er geen geheim van dat hij een hekel heeft aan de deal, die hij beschouwt als "een vernedering".

Donderdag houdt Trump naar verwachting een toespraak over de deal. Dan komen we te weten wat zijn plannen zijn met betrekking tot Iran. Wat kunnen we verwachten van die toespraak? Wat zijn Trumps mogelijkheden? En moeten wij in de EU ons zorgen maken?

De deal

Om de context van Trumps toespraak te begrijpen, moeten we terug naar 2015. Amerika sloot toen, samen met China, Rusland, de EU, Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk een deal met de Iraanse regering. Een groot deel van de economische sancties tegen het land werd verlicht, waardoor de economie weer kon groeien. In ruil beloofde Iran zijn nucleaire programma drastisch in te perken.

Sinds de deal in januari 2016 in werking trad, controleert het Internationaal Atoomagentschap nauwlettend of Teheran zich aan de voorwaarden houdt. Tot nog toe is dat inderdaad het geval: uit inspecties is nooit gebleken dat Iran bezig is met het ontwikkelen van nucleaire wapens. Dat hebben ook Amerikaanse veiligheidsdiensten bevestigd.

Maar voor Trump is dat niet voldoende. Hij vindt de tekst van de originele deal te soft, en wil opnieuw onderhandelen over strengere voorwaarden voor Iran. Hij noemt het regime van het land "moorddadig", en zei recent op een diner met militaire leiders dat "het Iraanse regime terrorisme steunt en geweld exporteert". Met die uitspraak verwees hij onder meer naar de destabiliserende rol van Iran in de oorlogen in Syrië, Jemen en Irak.

"Gezien die harde uitspraken is het niet waarschijnlijk dat Trump de Iran-deal zonder meer behoudt", zegt correspondent Wouter Zwart. "Hij heeft de laatste tijd te sterk uitgehaald naar Iran om nu niet de daad bij het woord te voegen." Ko Colijn, specialist internationale betrekkingen verbonden aan het Instituut Clingendael, is het daarmee eens. "Dat scenario is eigenlijk puur theoretisch."

Wat zijn dan wel de mogelijkheden? De eerste optie is de meest extreme: Trump trekt de Verenigde Staten volledig terug uit het verdrag. "Dan zijn we even uitgepraat", zegt Ko Colijn. "Aangezien alles erop wijst dat Iran zich wel degelijk houdt aan de voorwaarden, kan Teheran Trump dan beschuldigen van contractbreuk", legt hij uit. "Ze kunnen dan doorgaan met hun nucleaire programma, met het risico op een nucleaire wapenwedloop in de regio. Volgens experts zou Iran zelfs binnen enkele maanden een kernwapen kunnen ontwikkelen."

De Iraanse president Rohani heeft inderdaad aangegeven beslist en resoluut te zullen reageren als het verdrag wordt verbroken.

"Bovendien zou Trump op die manier een land als Noord-Korea flink ontmoedigen om zelfs maar aan gelijkaardige onderhandelingen te beginnen", zegt Colijn. "Het signaal is dan: als je een deal sluit met de Verenigde Staten, kan het zijn dat ze er in een handomdraai op terugkomen. Ze maken zich als land dan onbetrouwbaar."

Het is daarom waarschijnlijker dat Trump morgen een minder rechtstreekse manier gebruikt om zijn ongenoegen over de Iran-deal te uiten. De verwachting is dat de president het verdrag zogenaamd zal 'decertificeren'. Daarmee trekt hij de VS niet formeel terug, maar geeft aan dat hij als president vindt dat Iran zich niet aan de voorwaarden houdt.

"Zo legt hij de bal in het kamp van het Amerikaanse Congres", legt Zwart uit. Nadat Trump het verdrag decertificeert, hebben de leden van het Congres wettelijk zestig dagen om te bepalen of ze Iran nieuwe sancties willen opleggen, en daarmee het verdrag de facto beëindigen.

heronderhandelen

"Trump neemt met die strategie een grote gok", zegt Zwart. "Want in eerste instantie wil hij geen nieuwe sancties voor Iran. Wat hij eigenlijk wil, is die periode van zestig dagen gebruiken om Europa en Iran onder druk te zetten. Hij wil hen overtuigen om te deal te heronderhandelen, met strengere voorwaarden voor Iran."

Maar de slaagkans van dat plan is klein. Noch Iran, noch de andere onderhandelingspartners van het verdrag lijken voorlopig bereid opnieuw om de tafel te gaan.

"Trump verkijkt zich op Europa", zegt Colijn. "Hij gokt erop dat ze schoorvoetend zullen meegaan in zijn strategie. Maar dat is onwaarschijnlijk." De Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken van de Europese Unie, Federica Mogherini, zei recent bij de Verenigde Naties dat "de internationale gemeenschap zich niet kan veroorloven om een akkoord te ontmantelen dat werkt en goede resultaten levert". Ze gaf aan dat de Europese landen zich aan het akkoord zullen houden, zelfs als Trump het verwerpt.

"Bovendien heeft Europa heeft er ook economisch belang bij dat het verdrag in stand blijft", vult Colijn aan. Zo heeft Shell inmiddels al een groot oliecontract gesloten met het land.

Als inderdaad blijkt dat niemand opnieuw wil onderhandelen, ligt de eindbeslissing over Amerikaanse sancties bij het Congres. "Zij moeten dan beslissen of ze willen doorpakken", zegt Colijn. "In dat geval zal Trump hun wel degelijk vragen om Iran sancties op te leggen. Zij het dan niet op grond van het kernwapenverdrag, maar op grond van andere zaken die Iran in de ogen van de Amerikanen verkeerd doet. De rol die ze spelen in Syrië, bijvoorbeeld. Of het feit dat ze raketten bouwen."

Op die manier wil Trump voorkomen dat het Iraanse regime hem beschuldigt van contractbreuk. "Maar dat zullen ze toch doen", zegt Colijn. "Ze zullen zeggen dat Trump het verdrag uitholt. Het is dan goed mogelijk dat Teheran dan wel besluit om uit het verdrag te stappen, en door te gaan met het nucleaire programma."

Welk scenario zich ook ontwikkelt de komende weken, de vastberadenheid van de Europese Unie maakt het waarschijnlijker dat het verdrag met Iran ook zonder de VS in stand kan blijven. De Iraanse president Rohani heeft in het verleden immers aangegeven dat hij ook na een eventuele decertificering van president Trump bereid is zich aan de deal te houden, zolang de andere landen maar blijven meedoen.

Al met al is de kans dus klein dat Trump zijn zin krijgt, en er inderdaad nieuwe onderhandelingen komen met Iran."Ik kan me niet herinneren dat Amerika ooit bij zo'n belangrijk verdrag al bluffend zijn gelijk heeft gekregen", zegt Colijn. The Art of the Deal werkt wellicht beter voor vastgoed dan voor internationale verdragen.