Waarom duurde het zo lang voor het regeerakkoord af was?
Het is zover. Na een formatie met een recordlengte van 208 dagen hebben VVD, CDA, D66 en ChristenUnie besloten wat ze de komende kabinetsperiode willen gaan doen. Het heeft ruim een half jaar geduurd voor het formatieakkoord van het komende kabinet klaar was. Waarom kostte het zo veel tijd?
Het was lastig met vier partijen
Het is complex om het met vier partijen eens te worden, zeiden de onderhandelaars steeds. Dat klinkt plausibel. Hoe meer mensen om de tafel, hoe meer meningen. En in het geval van een kabinetsformatie zijn dat niet zomaar meningen, maar partijstandpunten waarmee kiezers naar het stembureau zijn gelokt. Geen van de onderhandelaars zal die zomaar opgeven. Er moeten dus oplossingen worden gevonden waarin alle partijen zich kunnen vinden. En dat kost tijd.
Maar het 'vier-partijen-is-ingewikkeld'-argument is niet afdoende om de lange duur van deze formatie te verklaren. De laatste kabinetsformatie met vier partijen was die van het kabinet-De Jong in 1967, en die was heel snel rond. De bewindslieden van KVP, ARP, CHU en VVD stonden 49 dagen na de verkiezingen op het bordes. Maar deze formatie is eigenlijk niet te vergelijken met de huidige. Drie van de vier partijen (KVP, ARP en CHU) stonden inhoudelijk zo dicht bij elkaar, dat ze later fuseerden. Zo ontstond het CDA.
Het duurde lang voordat het 'motorblok' zijn partner vond
De uitslag van de verkiezingen op 15 maart maakt het onmogelijk om een meerderheidscoalitie van minder dan vier partijen te vormen. Er is maar één partij met meer dan 30 zetels in de Tweede Kamer, de VVD. De andere partijen blijven daar ruim onder, zodat meteen duidelijk is dat een nieuw kabinet uit minimaal vier partijen moet bestaan.
Veel partijen, waaronder de grootste, sluiten de de nummer 2, de PVV, uit als regeringspartner. De VVD wil wel met de derde en de vierde partij, CDA en D66, om de tafel. Het drietal, al snel het "motorblok" genoemd, komt uit op een minderheid van 71 Kamerzetels. Er is dus nog een vierde partij nodig. Het oog valt al snel op GroenLinks. Die partij heeft tien zetels gewonnen bij de verkiezingen.
Al met al blijft de partij van Jesse Klaver ruim 80 dagen van deze formatieperiode in beeld als mogelijke coalitiepartner. De onderhandelingen met de ChristenUnie, die wel succes hebben, beginnen honderd dagen na de verkiezingen.
De coalitie wil de eindstreep halen
De coalitie van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie is geen vanzelfsprekendheid. De vier partijen tellen samen op tot 76 zetels in de Tweede Kamer. Dat betekent dat ze maar net een meerderheid hebben.
D66-leider Pechtold ziet het lang niet zitten om met de ChristenUnie te praten. Niet alleen vanwege dat karige zeteltje meerderheid. Ook vanwege de principiële verschillen van mening tussen de twee partijen over bijvoorbeeld medisch-ethische kwesties als 'voltooid leven'.
Pas als de pogingen met GroenLinks tot twee keer toe zijn mislukt en duidelijk is dat het met de SP of de PvdA niet gaat lukken, zet Pechtold zijn bezwaren opzij. Hij zegt dat er maar één mogelijkheid over is om tot een meerderheidskabinet te komen, en dat is met de ChristenUnie.
Omdat er vier partijen om de formatietafel zitten en de besprekingen weinig enthousiast beginnen, kunnen de onderhandelaars het niet af met een regeerakkoord van een paar A4'tjes. De afspraken moeten "tot achter de komma" worden afgesproken.
