Indië-herdenking: 'er is destijds een zware strijd gevoerd tegen Japan'

Bij het Indisch Monument in Den Haag worden vandaag de slachtoffers herdacht van de Japanse bezetting in Nederlands-Indië tijdens de Tweede Wereldoorlog. Met de capitulatie van Japan op 15 augustus 1945 kwam er een einde aan de oorlog in Zuidoost-Azië en daarmee aan de Tweede Wereldoorlog.

In de uitzending is er een terugblik op de inval van Japan in Nederlands-Indië, dit jaar 75 jaar geleden. Volgens directeur Pauljac Verhoeven van museum Bronbeek is het opmerkelijk dat er zo weinig bekend is over de bloedige oorlog die het Koninklijk Nederlands-Indische leger (KNIL) voerde tegen de Japanners.

"Er zijn weinig beelden overgebleven van de Japanse inval en van de strijd die het KNIL voerde", zegt Verhoeven. "Het lijkt in onze beleving nu alsof de invasie door Japan vanzelf ging, dat het in één klap gebeurd was. Maar er is een zware oorlog gevoerd, die duizenden mensen het leven heeft gekost. Het was soms kantje boord, het had ook anders uit kunnen pakken."

Verhoeven doet samen met de Japanse historica Kaori Maekawa onderzoek naar beeldmateriaal in Japanse archieven van de invasie van Nederlands-Indië. "Dat die oorlog veel slachtoffers heeft gekost kun je alleen overbrengen door het te laten zien", zegt Verhoeven.

Eind 1941 nam de dreiging van oorlog in Indië steeds verder toe, maar het Nederlands gezag was optimistisch. "De Japanners kunnen ons er niet onder krijgen, dat was de boodschap die in kranten en tijdschriften steeds werd herhaald", zegt Verhoeven.

De Japanse troepen zetten op 1 maart 1942 een verrassingsaanval in op Java die negen dagen later uitmondde in de capitulatie van het Nederlands gezag in Indië. Tot hun verbazing zag de bevolking in Nederlands-Indië de Japanners op fietsen en zonder zware artillerie de dorpen en steden intrekken.

"Japan wilde Java zo snel mogelijk innemen met grote steun vanuit de lucht en vanaf zee. Als het te lang zou duren, zou Japan niet voldoende backup hebben", zegt historica Maekawa.

Sinds vorig jaar is dankzij de vertaling van een deel van de Japanse historische reeks Senshi Sosho over de Tweede Wereldoorlog in Zuidoost-Azië, voor het eerst gedetailleerde kennis beschikbaar over het Japanse perspectief op de invasie van Nederlands-Indië. In het boek wordt beschreven hoe de Japanners de oorlog hebben gevoerd, met veel verwijzingen naar primaire bronnen.

Hieruit blijkt onder meer dat op het hoogste militaire niveau slechts de hoofdlijnen van de operatie en het tijdschema waren vastgelegd. Van de lagere troepencommandanten werd veel improvisatietalent en gedrevenheid gevraagd om de doelen te realiseren. Tactische luchtsteun, de inzet van paratroepen en het gebruik van clandestiene radio-uitzendingen bleken van essentieel belang voor het Japanse militaire succes.

Recordtempo

"Het verbaast me dat de Japanners het hebben aangedurfd om de toekomst van hun land in de waagschaal te stellen door zoveel risico's te nemen", zegt Verhoeven. "Hun militaire plan zat als een uurwerk in elkaar, het ging in recordtempo. Dat het zo snel zou gaan, hadden zelfs de Japanners niet durven hopen."

De Japanners hielden Nederlands-Indië 3,5 jaar bezet. Honderdduizend Nederlandse burgers en veel Indische Nederlanders kwamen terecht in interneringskampen. Veel KNIL-militairen gingen naar krijgsgevangenkampen of moesten werken als dwangarbeider.

Op 15 augustus 1945 capituleerde Japan, nadat Amerika twee atoombommen had laten vallen op de Japanse steden Hiroshima en Nagasaki. Voor velen brak toen opnieuw een zware tijd aan omdat in Indonesië de onafhankelijkheidsstrijd begon.