Waarom het grootste leger ter wereld anders is
Het Chinese Volksbevrijdingsleger viert zijn negentigste verjaardag. Vandaag al was er een enorme parade met zo'n 12.000 militairen. Het officiële jubileum is komende dinsdag. Dan is het precies 90 jaar geleden dat Mao Zedong het Bevrijdingsleger oprichtte.
In die tijd was het Chinese leger nog niet wat het nu is. In 1927 bestonden de troepen van Mao uit een samenraapsel van vervolgde communisten, landloze boeren en gedeserteerde regeringssoldaten.
Tegenwoordig steekt China's leger de strijdkrachten van andere landen naar de kroon. Maar anders dan in andere landen, is het Volksbevrijdingsleger niet alleen een leger dat China beschermt tegen aanvallen van buitenaf. Het is ook een zogeheten partijleger met een binnenlandse rol.
Guerillalegertje
Het guerillalegertje van Mao Zedong dat in 1927 begon met de strijd tegen de veel machtiger regeringstroepen, was bij het einde van de burgeroorlog in 1949 een miljoenenmacht geworden, waardoor de communistische revolutie kon slagen.
"Sindsdien is het een instrument om de partij in het zadel te houden en de socialistische waarden in de maatschappij te bewaken", zegt Frank Pieke, directeur van het Leiden Asia Centre.
Studentenprotesten
Dus het leger wordt ingezet bij natuurrampen. Het schiet te hulp wanneer mijnwerkers vastzitten in een ingestorte schacht. Maar ook wanneer de communistische idealen gevaar lopen, zoals bij de studentenprotesten in 1989.
"In de meeste andere landen wordt bij straatprotest de mobiele eenheid ingezet", zegt Pieke, "maar in China was het logisch om daarvoor het leger te gebruiken."
Het bleek een rampzalige keuze: met grof geschut werd er op de demonstranten geschoten. Honderden kwamen om of raakten ernstig gewond.
Het volk is het water, het leger is de vis.
Dat het leger op zijn eigen mensen schoot, verbijsterde veel mensen. Grote Roerganger Mao had immers gezegd: "Het volk is het water, het leger is de vis." Zonder steun van het volk geen leger, kortom.
Mao wist dat het leger afhankelijk was van de goodwill van gewone mensen. Hij zag hoe gehaat de troepen van de regering waren, die proviand en onderdak van straatarme boeren opeisten.
- chineseposters.net
"Houd hoog het grote rode vaandel van het Mao Zedong Denken. Maak van ons leger een echte school van Mao Zedong Denken" - chineseposters.net
"Militaire parade" - chineseposters.net
"Val de vijand aan tot de laatste snik" - chineseposters.net
"Afscheid van het Volksbevrijdingsleger dat Taiwan omver zal werpen! Ga tot het einde door met de revolutionaire oorlog!" - chineseposters.net
"Het leger houdt van het volk, het volk steunt het leger. Leger en volk houden van elkaar als familieleden" - chineseposters.net
"Dag ooms van het Volksbevrijdingsleger" - chineseposters.net
"Gecombineerde manoeuvres" - pic.chinamil.com.cn
"Kom bij het leger en bescherm het land"
Mao stelde een gedragscode op. Plundering werd met de kogel bestraft. Er moest worden betaald voor proviand. En het leger moest zoveel mogelijk in zijn eigen behoeften voorzien. Nog lang na de revolutie was dat de mantra. Zo had het leger zijn eigen voedselproductie, scholen, ziekenhuizen en bouwbedrijven.
Corruptie
Maar in 1989 keerde datzelfde leger zich dus tegen het volk. "Het imago van het leger liep een flinke deuk op", zegt Pieke.
China heeft ervan geleerd, zegt hij. De mobiele eenheid is verbeterd. "Ook is China's 'sociale management' verbeterd, waardoor ze dreigende onrust veel eerder in de kiem kunnen smoren." Bovendien vraagt Pieke zich af of die imagoschade er nog is. Buiten Peking zijn maar weinig mensen in China die weten wat zich op 4 juni 1989 afspeelde.
- EPA
Studenten omsingelen een legertruck op 20 mei 1989 - EPA
4 juni 1989: het leger grijpt in, demonstranten steken een legervoertuig in brand - EPA
Tanks bewaken het plein na onderdrukking van de protesten
Veel wijder verbreid was de ergernis over de militaire corruptie en zelfverrijking die vanaf de jaren tachtig de kop opstak.
Mao's opvolger Deng Xiaoping had flink in het defensiebudget gesneden. Het leger werd aangemoedigd om zelf geld te gaan verdienen. En vanaf dat moment bleken de bouwbedrijven en ziekenhuizen lucratieve ondernemingen om de kas te spekken.
Huawei
Het leger bouwde hotels en verhuurde ziekenhuisbedden. Sommige militairen verlieten het leger en begonnen hun eigen onderneming, zoals telecom-gigant Huawei. Legeronderdelen verkochten op eigen gelegenheid wapens aan het buitenland. Zo ging het leger een eigen rol spelen in de booming economie van China.
Politieke macht komt uit de loop van een geweer.
De politieke top in Peking zag het met argusogen aan. Het imago van de partij leed eronder. En het was riskant: de loyaliteit van het leger zou kunnen verminderen nu het voor zijn inkomsten minder afhankelijk was van de Partij.
"Politieke macht komt uit de loop van een geweer", had de oude Mao gezegd. Maar de Partij beveelt het geweer en niet andersom.
Vanaf eind jaren 90 werd er ingegrepen. Het leger moest zijn commerciële activiteiten opgeven. Dat blijkt nog steeds lastig: onlangs deed president Xi Jinping nog een oproep dat het leger niet langer ziekenhuisbedden, barakken of technici mag verhuren aan burgers of ondernemingen.
'Terug naar de barakken'
Om het verlies aan inkomsten te compenseren ging het defensiebudget flink omhoog. Anno 2017 is het budget acht keer hoger dan in 2000. En dat is volgens de officiële cijfers, die volgens sommigen steevast lager zijn dan het werkelijke bedrag.
"Het leger is professioneler geworden", zegt Pieke. "De scheiding tussen leger enerzijds en politiek en maatschappij anderzijds wordt met opzet groter gemaakt. Dus generaals moeten uit de politiek en terug naar de barakken. Het wordt in veel opzichten steeds meer een normaal leger zoals wij dat zijn gewend."
Maar, voegt hij eraan toe, de speciale rol blijft: de meeste Chinezen kennen de heroische verhalen en zien het Volksbevrijdingsleger na 90 jaar nog altijd als de hoeder van de idealen van toen.
