Draagt Máxima wit of zwart bij eerste staatsbezoek aan paus ooit?

• 

  Piet van Asseldonk

  Redacteur Koninklijk Huis

Met het staatsbezoek aan Vaticaanstad en paus Franciscus komende donderdag schrijft koning Willem-Alexander geschiedenis. Nooit eerder was er een Nederlands staatsbezoek aan de Heilige Stoel, de staatsrechtelijke naam van Vaticaanstad. Wel was er vorig jaar een privébezoek van Willem-Alexander en zijn gezin aan de paus.

Als eerste Nederlandse staatshoofd bezocht koningin Beatrix in 1985 de paus. Dat was geen staatsbezoek, maar een beleefdheidsbezoek na afloop van haar staatsbezoek aan Italië. Nu spreekt de Rijksvoorlichtingsdienst onomwonden van een echt staatsbezoek aan het Vaticaan; duidelijk onderscheiden van het staatsbezoek dat Willem-Alexander en Máxima aan Italië brengen.

Lange tijd waren contacten van Nederland, dat zich in de Tachtigjarige Oorlog als onafhankelijke natie ontworstelde aan het katholieke Spanje,met het Vaticaan onbestaanbaar. Het protestantse huis van Oranje, koningin Wilhelmina voorop, gedroeg zich daarnaar. In 1925 viel er een kabinet over de vraag of Nederland wel of niet een gezantschap bij de Heilige Stoel zou openen.

Primeur voor Beatrix

Uiteindelijk kwam er dat twintig jaar later toch, zij het tot ongenoegen van koningin Wilhelmina. Maar zij en Juliana hebben nooit een paus de hand gedrukt. Die primeur had koningin Beatrix in 1985 tijdens haar beleefdheidsbezoek aan de paus en het bezoek van Johannes Paulus II aan ons land in hetzelfde jaar. Toch weigerde Beatrix, tot ongenoegen van het kabinet, in 2005 nog de begrafenis van deze paus bij te wonen.

Nu is de situatie een heel andere. De scheiding van kerk en staat is evident, geloof is bij uitstek een privézaak en de scherpe kantjes tussen protestanten en katholieken zijn eraf. Het katholicisme is de laatste decennia de Oranjefamilie binnengedruppeld.

Koningin Máxima is katholiek en prins Jaime de Bourbon de Parme, katholieke zoon van de katholieke prinses Irene en neef van de koning, is sinds drie jaar de Nederlandse ambassadeur bij de Heilige Stoel. Prinses Christina, tante van de koning, en andere Oranjes zijn ook katholiek. Niemand die daar een punt van maakt. Keerpunt was in 1964 de overgang van prinses Irene, de tweede dochter van Juliana, tot het katholicisme. Politiek en maatschappelijk leidde dat toen tot hevige discussies. Een anti-papistisch golfje stak zelfs de kop op.

Eigenaardig protocol

Het Nederlandse staatsbezoek aan Vaticaanstad markeert de veranderde verhoudingen binnen én tussen de protestantse en katholieke bevolkingsgroepen in ons land. Die hebben, zoals we zagen, ook hun sporen nagelaten in het Koninklijk Huis en de Oranjefamilie.

Toch is het staatsbezoek dat koning en koningin aan de geestelijk leider van zo'n 1,2 miljard katholieken brengen in sommige opzichten atypisch. Dat heeft alles te maken met de aparte positie van het katholieke dwergstaatje binnen de grenzen van Italië. Het meesturen van een handelsdelegatie, om maar iets te noemen, naar Vaticaanstad heeft geen zin. Ook protocollair heeft het bezoek aan de kerkvorst zo zijn eigenaardigheden.

Privilege du blanc

Het meest in het oog springend in dit verband is het zogeheten privilège du blanc: het voorrecht van het wit. Dat is het recht van vrouwelijke katholieke monarchen en katholieke echtgenotes van katholieke monarchen om bij hun bezoek aan de paus in het wit in plaats van in het (gebruikelijke) zwart gekleed gegaan.

Concreet houdt dit in, dat bijvoorbeeld de echtgenotes van de koningen van Spanje en België en die van de groothertog van Luxemburg en de prins van Monaco de paus in het wit bezoeken. De koninginnen van bijvoorbeeld Groot-Brittannië, Zweden en Denemarken maken in het zwart hun opwachting. Omdat de huidige paus Franciscus wat minder aan dit kledingvoorschrift hecht, is de Britse koningin Elizabeth, na eerder in het zwart de paus bezocht te hebben, daarvan in 2014 afgeweken.

Een geval apart vormt koningin Máxima. Zij is katholiek, maar als echtgenote van een protestantse koning hoort zij bij een bezoek aan de paus zwarte kleding te dragen. Dat deed ze, net als haar drie dochters, ook toen ze vorig jaar april met Willem-Alexander een privébezoek (geen officieel bezoek, laat staan een staatsbezoek) aan paus Franciscus bracht. Zie de foto boven dit artikel.

Of Máxima bij het staatsbezoek deze protocollaire weg blijft bewandelen of in de voetsporen van koningin Elizabeth zal treden, moeten we afwachten.