Eiwit-onderzoeker Albert Heck wint Spinozapremie

"Ons lichaam zit vol met cellen. In die cellen zitten eiwitten. Al die eiwitten zorgen ervoor dat we kunnen leven en functioneren."

Aan het woord is Albert Heck, een van de vier wetenschappers die de NWO-Spinozapremie hebben gewonnen, de jaarlijkse prijs voor baanbrekend onderzoek dat gezichtsbepalend is voor de wetenschap.

"Als de cel Nederland is, dan zijn de eiwitten de Nederlanders. Als wij werken in Nederland, dan werken de eiwitten in de cel. Ze zorgen dat we gezond kunnen leven of als eiwitten niet goed werken, ziek leven. Ze worden aangestuurd door ons dna, dat is onze blauwdruk. Degenen die het moeten doen, dat zijn de eiwitten. Vergelijk het weer met Nederland, waar men bijvoorbeeld samenwerkt in fabrieken of in een project met elkaar studeert. Ook eiwitten doen alles met elkaar samen."

Heck, hoogleraar scheikunde en farmaceutische wetenschappen aan de Universiteit Utrecht, doet al jarenlang onderzoek naar de werking van eiwitten. Hij krijgt de NWO-Spinozapremie voor het in kaart brengen van alle eiwitten in menselijke cellen en hun functies met behulp van massaspectrometrie, een techniek die nodig is voor onderzoek naar nieuwe geneesmiddelen.

Volgens Heck zitten er miljoenen verschillende eiwitten in een cel. Hij onderzoekt al deze eiwitten om te kijken hoe ze met elkaar praten en samenwerken. Zitten er ook slechte eiwitten in je lichaam, dan onderzoekt hij hoe dit specifieke eiwit geremd of uitgeschakeld kan worden.

"Als je het weer vergelijkt met de maatschappij: een slecht functionerend eiwit kun je vergelijken met een crimineel. Maar als je een crimineel uitschakelt, schakel je niet direct het hele criminele netwerk uit. Zo werkt het in een cel ook. Als wij de eiwitten in de omgeving van een slecht functionerend eiwit kunnen aanpakken met geneesmiddelen, dan kunnen wij dat ene criminele eiwit ook uitschakelen", verklaart Heck.

Geneesmiddelen

Heck bekijkt hoe eiwitten op bepaalde geneesmiddelen reageren. Hij onderzoekt bijvoorbeeld hoe het kan dat een gezonde cel zich ontwikkelt tot een tumorcel. Welke eiwitten komen erbij, welke worden juist minder? Welke interacties tussen eiwitten zijn er? En welke nieuwe komen eraan?

Om hierachter te komen maakt hij onder meer gebruik van biopsieën van vrouwen met borstkanker. "De biopsieën krijgen een bepaald geneesmiddel toegediend. We kijken dan wat er is veranderd aan de eiwitsamenstelling in het weefsel van die vrouwen." Zo is te zien of een geneesmiddel een positief of negatief effect heeft.

Nieuw land

Volgens de wetenschapper is men behoorlijk ver met het onderzoek naar eiwitten in het menselijk lichaam, hoewel hij hoopt dat de techniek om eiwitten te bestuderen nog beter wordt.

"Hoe verder je denkt dat je bent, hoe meer je erachter komt dat er achter de horizon weer een heel nieuw land is. We zijn nu zover dat we alle eiwitten in de cel kunnen tellen. Dat vergelijken we weer met Nederland: we weten welke Nederlanders in Nederland zijn, maar niet precies hoe ze functioneren, wie wat doet met welke ander."

"De techniek om dat te bestuderen, dus niet alleen welke eiwitten er zijn, maar wat ze precies doen en wat ze verkeerd doen als het verkeerd gaat met iemand - die technieken zijn we verder aan het ontwikkelen."

De winnaars van de NWO-Spinozapremie krijgen 2,5 miljoen euro per persoon om aan nieuw onderzoek te besteden. Wat Heck met dit bedrag gaat doen, is nog niet bekend. Hij heeft wel ideeën, maar wil ze niet meteen vastleggen.

"Het mooie van deze prijs is dat je er volledige vrijheid mee krijgt. Je kunt hiermee inspringen op nieuwe vragen die morgen opkomen, zonder dat je eerst voorwerk moet doen en een voorstel moet indienen. Door deze Spinozapremie kun je er snel op inzetten. Het is een waardering die je de vrijheid geeft om onderzoek te doen naar wat jij wetenschappelijk interessant vindt", aldus Heck.

De prijs wordt op 12 september uitgereikt door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag.